همسر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و اصحاب نزديك و بزرگ پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را مى بينيم. حضرت در پاسخ، صحابى بودن طلحه و زبير را نفى نمى كند و نمى فرمايد آنها چون در مقابل من قيام كرده اند و ... پس ديگر صحابى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نيستند. ^۱
جالب اين است كه معرفت، خود در چندجاى در اين نوشتار، تعابيرى چون «فرهيختگانِ اصحاب»، «نخبگانِ اصحاب»، «اصحابِ راستين» و ... آورده است و اين تعابير، مبناى تعريف وى را ناديده گرفته و نفى مى كند. زيرا، اولاً بر مبناى تعريف معرفت، فرهيخته بودن، نخبه بودن، راستين بودن و ... در تعريف صحابى مندرج است. پس اين قيدها زائد است. ثانيا، به عنوان مثال، وقتى «صحابى فرهيخته» را به كار مى بريم، در واقع «صحابى غيرفرهيخته» را فرض گرفته ايم و اين مبناءا فرق مى كند با كسى كه «صحابى غيرفرهيخته» را مفهومى متناقض مى داند و معتقد است صحابى يا فرهيخته است يا صحابى نيست.
4. اين تعريف، آشكارا سوگيرانه است و مبناى بى طرفانه اى را در تعريف صحابى اتخاذ نمى كند. اوجِ اين سوگيرى را مى توان آنجا دانست كه معرفت، صحابى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را كسى مى داند كه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از اصحاب و مواليان على عليه السلام بوده باشد. روشن است اين تعريف، غير موالى على عليه السلام و غيراصحاب وى را اعم از كسانى كه در كنار حضرت نبودند يا رو در روى وى ايستادند، در شمار اصحاب پيامبر به حساب نمى آورد. از اين رو، مى توان گفت اين تعريف، تنها به مذاق شيعه سازگار است و چه بسا تنها شيعيان، خريدار آن سخن باشند. حال آن كه، اين تعريف، عزم آن داشت، مشكلى را در سطحى فرامذهبى و فرافرقه اى حل كند و گامى در اصلاح ذهنيت اهل سنت نسبت به شيعه بردارد.
5 . تعريفِ معرفت، سرشار از شروط و قيودى است كه در آن از مفاهيم كيفى و يا كمى نامعين استفاده شده است. جز قيدهاى دهم و يازدهم تعريف معرفت، باقى قيدها دچار اين مشكل هستند. برگزيده بودن، مورد عنايت بودن، سرشار از بركات وجودى حضرت بودن، ملازم ومصاحب پيوسته با پيامبر بودن و ... مفاهيمى كيفى هستند كه گاهى با قيدهاى كمّى نامعين مقيد شده اند. مثل بهره وافر، رابطه دقيق، پشتوانه مستحكم و ... به درستى روشن نيست كه ملاك «وافر» چيست؟ چه رابطه اى «دقيق» است؟ چه ميزان بهره مندى از علم و فقاهت، «كافى» است و ...؟
در اين تعريف، آيا معيارهايى عينى (Obective) وجود دارد كه با تكيه بر آنها، هر فردى اعم از مسلمان و غيرمسلمان، شيعه و غيرشيعه ـ بتواند مرز صحابى را از غيرصحابى با لحاظ آن همه شروط و قيود بازشناسد؟
6 . به فرجام بايد پرسيد تعريفِ معرفت چه مشكلى را حل مى كند؟ و چه حاصلى را به بار مى آورد؟ در مقدمه اين نوشتار، از سه مسأله به هم پيوسته درباره صحابه سخن رفت و گفتيم تعريف صحابى