يادآور شده است كه: «بعض قرآن گواه بعض ديگر است و اختلافى در آن نيست»، و فرمود: «اگر از سوى خداى يكتا نيامده بود، در آن اختلاف فروان مى يافتيد». ۱
نمونه تفسير قرآن به قرآن
«كُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَآلـءِقٌ وَ شَهِيدٌ» . ۲سَائِقٌ يَسُوقُهَا إِلَى مَحْشَرِهَا وَ شَاهِدٌ يَشْهَدُ عَلَيْهَا بِعَمَلِهَا؛۳و هر نفسى را راننده اى همراه است كه او را تا به محشرى مى راند، و گواهى كه بر كرده او گواهى مى دهد، و آنچه كرده است مى داند.
درباره اين كه مصداق شاهد در اين آيه چيست، ميان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. گفته شده است كه شاهد از «ملائكه و يا اعضا و جوارح بدن انسان» ۴ و يا «عمل انسان» ۵ است و يا حتى گفته شده كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم ۶ است. اما سياق كلام حضرت عليه السلام به گونه اى است كه از ميان آراى بالا فقط نظرى كه «شاهد» را اعضا و جوارح معرفى مى كند، سازگار است. توضيح آن كه:
«سياق نوعى ويژگى براى واژگان يا عبارت و يا يك سخن است كه بر اثر همراه بودن آنها با كلمه ها و جمله هاى ديگر به وجود مى آيد؛ به عنوان مثال، جمله «اذهب الى البحر» هنگامى كه همراه با جمله «و استمع حديثه باهتمام» گفته مى شود، داراى ويژگى و خصوصيتى است كه اگر به تنهايى گفته شود، فاقد آن است». ۷
لذا در اين مورد توجه به سياق كلام حضرت كه مى فرمايند: «شاهد يشهد عليها بعملها» به روشنى بيانگر آن است كه اين شاهد، موضوع شهادتش، عمل انسان است؛ يعنى «بعملها» سياق كلام را به مصداق خاصى از شاهد نزديك مى كند كه اين نزديكى از طريق ايجاد تناسب ميان كلام حضرت و آيات قرآن به عنوان منبع در تفسير اين آيه صورت مى گيرد و شاهد بدين ترتيب، خاص اعضاى بدن مى شود. آياتى كه در پى مى آيند، منبع تفسيرى حضرت عليه السلام براى اين آيه هستند:
۱. «يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُم بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ» . ۸۲. «الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنَآ أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ» . ۹۳. «حَتَّى إِذَا مَا جَآءُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصَـارُهُمْ وَ جُلُودُهُم بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ» . ۱۰
۱.در تمام مقاله ترجمه عبارات نهج البلاغه بر اساس ترجمه دكتر شهيدى است.
۲.سوره ق، آيه۲۱.
۳.نهج البلاغه، خطبه ۸۵ .
۴.مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج۹، ص۲۴۳.
۵.الدرالمنثور، ج۶، ص۱۰۶.
۶.بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۵۲.
۷.روش شناسى تفسير قرآن، ص۱۲۰.
۸.سوره نور، آيه ۲۴.
۹.سوره يس، آيه ۶۵ .
۱۰.سوره فصلت، آيه ۲۰.