شرح حديثِ «إنّ الأرض على الحوت»

حكيم ملا على نورى (1246 ق)

تحقيق : حامد ناجى اصفهانى

درآمد

يكى از روايت هاى وارد در چگونگى نظام خلقت، روايت مشهور «حوت» به نقل از حضرت صادق عليه السلام است كه در مصادر گوناگون روايى، همچون كافى و تفسير قمى نقل گرديده است . در اين روايت هنگامى كه از امام عليه السلام سؤال گرديد : زمين بر چه قرار دارد؟ حضرت فرمودند : زمين بر پشت ماهى، و ماهى در آب است و اين آب بر روى صخره اى است كه آن صخره خود بر شاخ گاو نرى قرار دارد كه آن گاو نيز بر روى خاك نمناكى است .
چنان كه از سياق اين روايت بر مى آيد، اين نقل، مملوّ از معانى و رموز دشوارى است كه بنا بر ذيل روايت، علما نيز از فهم آن عاجزند ؛ از اين رو دانشمندان گوناگونى سعى در تفسير و تبيين آن داشته اند .
بزرگ حكيم عصر قاجار، فيلسوف متأله ملاّ على نورى كه مجدّد حكمت متعاليه در قرن سيزدهم است ، با بهره گيرى از دانش وافر عقلانى و روايى در صدد تفسير اين روايت برآمده، و برخلاف ظاهر روايت ، مفاد آن را به مراتب طينت و اخلاق در انسان سوق داده و به تأويل آن پرداخته است . وليك تفسير خود او نيز به سان اصل حديث