از پيچيدگى هاى خاصى برخوردار است، لذا در ذيل به خلاصه كلام وى اشارتى خواهيم داشت .
بنا بر سلسله ترتيبى وارد در حديث، رموز و اشارات حديث به ترتيب زير خواهد بود :
زمين : اشاره به زمين نادانى است كه مقابل زمين عقلانى كه محلّ تجليات اشراقى حضرت حق است قرار دارد .
ماهى (= حوت) : طبيعت بهيميه اى است كه درختِ تلخ جهل از آن بهره مى گيرد .
آب : ماده هيولانى غير معتدل و غير قابل براى درك عقلانيات است .
صخره : دلِ سختِ سنگ گونه اى است كه با اين وجود منشأ عمران دنياى مادى انسانى گشته است .
گاو نر : نفس اماره است كه منشأ جهالت و طغيان بوده ، داراى دو شاخ قوه غضبيه و شهويه است .
خاك نمناك : طينت گناه و سركشى است .
و امّا اين كه «خاك نمناك» ، خود در كجا واقع است، از اسرار قَدر الهى است كه جز راسخون در علم آن را نمى دانند ^۱ .
بنا به تأويلات فوق، طينت موجود در هر انسانى بر وفق احاديث طينت، موجب حال آينده اوست، و در اين حديث به مراتب طينت ظلمانى و چگونگى اثر آن در اعمال اشاره شده است . طينت ظلمانى موجب غلبه نفس اماره در انسان مى گردد ، كه اين نفس با دو قوه شهويه و غضبيه خويش، قلب انسان را تحت تصرف خود درمى آورد و آن را از حركت باز مى دارد ؛ چه حركت قلب، موجب قلبِ حركت در عالم ماده و سير به جهان علوى است، حال وقتى كه قلب قدرت