آموزه بداء و علم الهی

رضا برنجکار ^۱

مکارم ترجمان ^۲

چکیده

بداء یکی از آموزه‌های تشیع است که توسط اهل بیت علیهم السلام از آیات قرآن استنباط و عرضه شده است. بدا، تغییری است که در مراحل فعل الهی صورت میگیرد؛ بدین صورت که قبل از ایجاد اشیاء، مراحلی ازجمله: مشیّت، اراده، قدر و قضا، توسط خداوند انجام می‌شود. تغییر در هر کدام از این مراحل، بداء نامیده میشود.
مهم‌ترین اشکال مخالفان بدا، تعارض این آموزه با علم الهی است. در این نوشتار اشکالات مربوط به علم بررسی شده، این اشکالات ناشی از قیاس خداوند با انسان و استناد به روایات ضعیف و یا تفسیر نادرست از احادیث دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها: بداء، علم الهی، فعل خدا، اراده الهی، قضا و قدر، محو، اثبات.

درآمد

از جمله مسائلی که در بحث عدل الهی مطرح می‌شود، قضا و قدر است. قضا و قدر دو مرحله از مراحل فعل خداوند است و بحث بداء مربوط به افعال الهی از جمله قضا و قدر است. اعتقاد به بداء و مفهوم آن، ریشه در آیات و روایات دارد و باید گفت نخستین مطرح کننده بداء، خداوند متعال است؛ زیرا آیات فراوانی در قرآن کریم وجود دارد که به مفهوم بداء و تبیین آن و برخی از مصادیق آن پرداخته است. همچنین روایات بسیاری از ائمه علیهم السلام در باره مفهوم بداء و رابطه آن با علم الهی نقل شده که اهمیت این عقیده را برای ما