خداوند، فعل خداست و مسبوق به علم ذاتی اوست.
اشکال تلازم روایات بداء با جهل
دسته دوم از شبهات، به روایات شیعه در مورد بداء وارد شده است؛ به این صورت که میگویند: به باور شیعه، بداء در مورد خداوند در اثر جهل و یا عدم علم نیست، در حالیکه در روایات شیعه بداء در اثر ایجاد علم جدید است.۱
حال به تفصیل، روایاتی که نسبت به آنها شبهه شده، بیان میگردد و به آنها پاسخ داده میشود.
تلازم بداء در امامت اسماعیل با جهل
یکی از روایاتی که از سوی سنّیان بدان اشکال شده، این روایت نقل شده از امام صادق علیه السلام است:
ما بدا لله فی شیء كما بدا له فی اسماعیل ابنی.
عبد الله الجمیلی در باره این روایت میگوید:
شیعه معتقد است که امام صادق علیه السلام به امامت پسرش اسماعیل تصریح کرده بود. اما وقتی اسماعیل در زمان حیات پدرش از دنیا رفت، راه گریز از این رسوایی، نسبت بداء به خداوند متعال بود. و شیخ صدوق این روایت را این گونه معنا کرده است: منظور امام صادق این است كه چیزی برای خداوند ظاهر نشد، همانند آنچه که در اسماعیل پسرم بر او ظاهر شد که او را در زمان حیات من از دنیا ببرد.
از این رو، آنچه از این گفتار به دست میآید، این است که وفات اسماعیل بر خدا مخفی بوده و سپس ظاهر شده و قبل از وفات، برای خدا معلوم نبوده است. تنزّه الله عن ذلک.۲.
رحیلی در کتاب خویش۳ و عبدالله بخاری در حاشیهای که بر کتاب آلوسی نوشته است،۴ نیز این روایت را آوردهاند و به آن اشکال کردهاند.
1.. «و البداء عند الروافض یلزم منه نسبة الجهل الی الله تعالی و انه لا یعلم الاشیاء الّا بعد حدوثها و هذا المعنی هو المتبادر من الروایات التی وردت فی کتبهم المعتبرة فی اثبات البداء و منزلته عندهم» (صب العذاب علی من سب الاصحاب، ص۳۴۹؛ و نیز ر.ک: بذل المجهود فی اثبات مشابه الرافضة للیهود، ج۱، ص۳۲۵؛ الانتصار للصحب و الآل، ج۱، ص۵۳؛ اهل السنّه و الشیعة بین الاعتدال و الغلو، ص۱۰۴؛ موسوعة الرأی الآخر، ص۷۵۳).
2.. بذل المجهود فی اثبات مشابهه الرافضة للیهود، ج۱، ص۳۲۶
3.. الانتصار للصحب و الآل، ج۱، ص۵۳.
4.. صب العذاب علی من سب الاصحاب، ص۳۴۹؛ و نیز ر.ک : الخمینی و الوجه الاخر فی ضوء الکتاب و السنه، ص۱۶؛ مع الدکتور موسی الموسوی فی کتابه الشیعة و التصحیح، ص۳۴۵.
