و دانش او را فراتر از علم عادی، دارای مجاری و مبادی غیبی و لدنی میشمارد. امام، علاوه بر جایگاه کمال بخشی و تحقق بخشیدنِ به استمرار هدایت الهی در عصر ختم نبوت، نقش هدایت خاص یا همان امامت به معنای ویژه آن را هم بر عهده دارد و همین جایگاه و شأن هدایتی مخصوص امام، علم و آگاهی مناسب با آن را اقتضا میکند. مسائلی همانند شهود و عرضه اعمال بر امام و خبر رسانی روزانهای که آیات و روایات بر آن تأکید میکنند،۱ از مصادیق جریان این هدایت و نقش امام در آن است. سرچشمه و منابع علم امام گسترده و متعدد هستند که از مهمترین آنها روح القدس، جامعه، مصحف فاطمه علیها السلام، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، تحدیث(نقر و نکت)، قرآن و اسم اعظم هستند.۲
عنوانی كه برای یكی از مجاری علم و آگاهی امام علیه السلام با ذكر ویژگی و نتیجه آن در برخی از روایات به چشم میخورد، عنوان عمود نوراست. در روایتی با سندی صحیح در بصائر الدرجات، از امام صادق علیه السلام _ که در بیان ویژگیهای امام مطرح گردیده _ به نقل از اسحاق بن عمار آمده است:
الإمام یسمع الصوت فی بطن أمه، فإذا سقط إلی الأرض كتب علی عضده الأیمن: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»، فإذا ترعرع نصب له عموداً من نور من السماء إلی الأرض یری به أعمال العباد.۳.
همچنین، در مجموعه روایات این گروه، عناوینی مشابه، مانند مصباحی از نور یا مناری از نور نیز به کار رفته است. مرحوم کلینی با سندی صحیح نقل میکند:
لَا تَتَكَلَّمُوا فِی الْإِمَامِ، فَإِنَّ الْإِمَامَ یَسْمَعُ الْكَلَامَ وَ هُوَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ، فَإِذَا وَضَعَتْهُ كَتَبَ الْمَلَكُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ، فَإِذَا قَامَ بِالْأَمْرِ رُفِعَ لَهُ فِی كُلِّ بَلْدَةٍ مَنَارٌ یَنْظُرُ مِنْهُ إِلَی أَعْمَالِ الْعِبَادِ.۴.
روایاتی كه در ذیل این عناوین قابل بررسی هستند، همگی در یك نكته اصلی _ كه اثر و پیامد این مجراست _ اشتراک و اتحاد در نقل دارند؛ هر چند در ذكر عنوان، زمان، و یا تعبیر از فعل به كار رفته برای آنچه با عمود نور مرتبط است، اختلاف و تفاوتهایی در الفاظ و
1.. سوره توبه، آیه۱۰۵؛ سوره بقره، آیه۱۴۳؛ سوره نحل، آیه۸۹؛ الکافی، ج۱، ص۱۹۱؛ بشارةالمصطفی، ص ۱۹۳؛ بصائرالدرجات، ص۶۳ و ص۸۳؛ تفسیرالعیاشی، ج۱، ص۶۲؛ الکافی، ج۱، ص۲۲۰؛ الأمالیللطوسی، ص۴۰۹؛ المناقب، ج۴، ص۴۰۰.
2.. ر.ک: منابع علم امام علیه السلام، فصل دوم.
3.. بصائرالدرجات، ص۴۳۱، ح۳
4.. الکافی، ج۱، ص ۳۸۸