عبارات روایات ملاحظه می‌شود. امر مشترک میان روایات، ارتباط عمود یا منار یا مصباح نور با اعمال بندگان و خلایق است. به تعبیر دیگر، به طور قطع می‌توان ادعا نمود که روایات این باب، از آگاهی امام نسبت به كُنش و رفتار و اعمال انسان‌ها خبر می‌دهد. این مسأله مورد اشتراك، مطمئناً گردآورنده خانواده احادیث را برای جمع بندی و نتیجه‌گیری از این مجرا و یا منبع علم امام علیه السلام یاری خواهد نمود.
این نوشتار، پس از نیم نگاهی به چینش روایات عمود نور در کتب حدیثی و واژه‌شناسی از کلیدواژههای روایات عمود نور، یعنی عمود، منار و نور، به کاربردهای این واژه در روایات و به طور عام‌تر در کلمات پیشینیان اشاره کرده و آن گاه به بررسی سندی و تاریخی روایات این گروه پرداخته و در انتها به تحلیل مفهومی این حقیقت می‌پردازد.
چینش روایات عمود نور در کتب حدیث
گستردگی روایات عمود نور (حدود سی و پنج روایت) و نیز تفاوت الفاظ آن باعث شده، مرحوم صفار در بصائر الدرجات این روایات را در ذیل چندین باب مطرح کند که برخی به زمان، برخی به کیفیت، برخی مکان، برخی چگونگی تحقق، برخی به پیامدها و نتایج و برخی چرایی برخورداری از عمود نور اشاره دارد. عناوین این ابواب _ که در جزء نهم بصائر الدرجات و پس از (یا در میانه) ابواب عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه علیهم السلام مطابق آیه «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلَی عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»۱و سایر آیات۲ بیان شده‌اند _ عبارت‌اند از:
_ باب فی الأئمة أنهم تعرض علیهم الأعمال فی أمر العمود الذی یرفع للأئمة و ما یصنع بهم فی بطون أمهاتهم؛
_ باب فی أن الإمام یری ما بین المشرق و المغرب بالنور؛
_ باب فی الإمام یرفع له فی كل بلد منار و ینظر فیه إلی أعمال العباد؛
_ باب الأحادیث التی فی الإمام أنه یكون فی قریة، فیری ما فی غیرها؛
_ باب فصل الأحادیث فی الأئمة لیس فیها ذكر الرؤیة؛
_ باب الفصل الذی فیه الأحادیث النوادر مما یفعل بالأئمة من الأبواب التی فیها ذكر العمود و النور و غیر ذلك.۳
1.. سوره توبه، آیه ۱۰۵.
2.. سوره انعام، آیه ۱۱۵.
3.. ر.ک: بصائرالدرجات، ص۴۳۱-۴۴۳.
