آنچه در این مقاله مورد نظر است، ریشهیابی لغوی و سبکشناسی بیانی واژه «قهرمانه» در کلمات امام علی علیه السلام تا پایان دوره حیات نورانی ایشان است. در اینجا سه سؤال اساسی وجود دارد:
اولاً، این واژه ریشه در کدام یک از زبانهای عربی، فارسی و ترکی دارد؟
ثانیاً، کاربرد این واژه در بیانات حضرت علی علیه السلام چگونه است و آیا در بیانات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز به کار رفته است؟
ثالثاً، جایگاه این حدیث در بین مصادر روایی شیعه و اهلسنّت چیست؟
1. واژه قهرمانه
واژه قهرمانه (با فتح قاف و را) مؤنث لفظ قهرَمان، قهرُمان، قَرهَمان (لفظ مقلوب)، قاهرامان، قارهمــــــان یا کـــــهرمــــــان (Kahramān qahramān, Qahremān, Qehremān,) از لفظ القَهرَم _ که ماده اصلی آن قَهَرَ یَقهَرُ قَهراً است _ و در سه زبان فارسی، عربی و ترکی مورد استفاده قرار گرفته است. این لفظ مفرد بوده و جمع آن در فارسی قهرمانها و قهرمانان و در عربی قَهارِمه، به معانی وکیل، قائم به کارها، نگهدارنده، خزانهدار، امین دخل و خرج، دلاور، پهلوان، پهلوان مظفر و غیرمغلوب، کارفرما، قوت، زور، قدرت، حاکم به معنای حکومت، نام یک منطقه جغرافیایی و در نهایت نام آهنگی در موسیقی است. از آنجایی که شکلهای گوناگونی از این واژه نقل شده، به بررسی آن در هر یک از زبانهای نامبرده میپردازیم.
2. بررسی واژه قهرمانه در زبان عربی
اولین مصادر شعر جاهلی مربوط به راویانی است که در قرن دوم هجری میزیستند و از آنها دیوانهایی برجای مانده است. فاصله بین شاعران جاهلی تا تدوین اشعار آنان توسط راویان، امری غامض و پنهان است؛ اما با وجود پیچیده بودن، بررسی این واژه در فاصله زمانی اواخر عصر جاهلی و اوایل قرن دوم هجری، میتواند مورد توجه قرار گیرد.۱ دیوان امرئ القیس (م80 قبل از هجرت برابر با 545م) و دیوان زُهیر بن أبی سلمی (م13ق) از دیوانهای عصر جاهلی و از طبقات اولیه شعرای عرب است که به این زمان تعلق دارند.۲
1.. مصادر الشعر الجاهلی و قیمتها التاریخیة، ص۴۸۱.
2.. همان، ص۴۸۴.