بودند ^۱ درين طايفه، چون خواجه بوسعيد كه مفسّر و راوىِ اخبار بوده است و متديّن و عالم، و خواجه فقيه عبدالرّحمن نيشابورى كه به كتب و قول و قلم و تصانيفِ او التفات بسيار است طوايف اسلام را، و خواجه احمد مذكِّر. و هر يك از آن بزرگان را از سلاطين و وزرا عطايا و حرمتى بوده است. ^۲ و نه قومى بوده‏اند كه ^۳خواجه‏اى چون نظام الملك بر ايشان تطاول كند كه ايشان را عطاياى بسيار داده است و شفقت‏هاىِ بى‏مر نموده،^۴ و ابوالمعالى نگارگر^۵ مؤمن و معتقد بوده است و هرگز به شتّامى و لعّانى معروف نابوده‏^۶ بحمد اللَّه. امّا خواجه ابوتراب دوريستى - رحمه اللَّه - پسرِ خواجه حسن بود، و خواجه حسن پسر شيخ جعفر دوريستى مشهور در فنونِ علم و مصنّف كتب و راوىِ اخبارِ بسيار. و از بزرگانِ اين طايفه و علماى بزرگ، در هر دو هفته نظام الملك از رى به دوريست رفتى و از خواجه جعفر سماع ^۷ اخبار كردى و بازگشتى از غايتِ فضل و بزرگىِ او. و اين خاندانى است به علم و عفّت و امانت مذكور، خلفاً عن سلفٍ. و اين خواجه حسن كه پدرِ بوتراب است با نظام الملك حقِ‏ّ خدمت و صحبت و دالّت‏^۸ داشته و در حقِ‏ّ او مدح گفته و به شتّامى و لعّانى چون موسوم باشد آن را كه قصيده‏ها باشد در فضائل صحابه كبار؟! و از آن يكى اين است كه تخلّص كرده است به مدحِ خواجه نظام الملك - رحمة اللَّه عليه - و آن اين است؛ شعر:^۹من قال فيك أبابكرٍ خنىً^۱۰فأنامنه بري‏ء و ألقاه من اللّعنا
^۱۱
صهر النّبيّ و ثانيه و صاحبه‏و المستعان به في كلّ ما امتحنا
قد كان شيخاً لأهل الدّين معتمداًو صاحباً لرسول اللَّه مؤتمنا
كانا معاً و هما حيّان و اصطحبافي الغار ثمّ هما^۱۲في موضعٍ دفنا
أم من يقول لفاروق الهدى قذعاً^۱۳و القرم عثمان إلّا من أتى بزنا
و الألمعيّ عليٌّ في مآثره‏كالشّمس تبهر أعلام النّجوم سنا
اُثني عليهم و اُوصي من أرى بهمُ‏حتّى الحسين ابنه و المجتبى حسنا
أبلغ لديك نظام الملك مألكةً^۱۴مشفوعةً بدعاءٍ صالحٍ و ثنا
هذاك ديني الّذي ألقى الإله به‏يوم الجزاء فقل لي ان ترى حسنا
و چنان مى‏پندارم كه قائلِ چنين قصيده را نظام الملك بنرنجاند.

عجب است كه خواجه مصنّف فراموش كرده است و تشنيع مى‏زند بر علماىِ شيعه در عهدِ ملكشاهى! و چون اين حادثه معروف قياس كند با آن حادثه مجهول، باشد كه شرمى بدارد و در مذهبِ مسلمانان طعن نزند. اكنون حالِ اين خطّ و رجوع از مذهب و معتقد را يا راست گفتند، يا از بيم خون و مال؛ و تقيّه كردند، ^۱محال است كه رجوع كردند ظاهراً و باطناً كه هنوز تقريرِ مذهب بُلحسنِ اشعر ^۲ مى‏كنند و اين معنى ظاهر است، بنماند الّا آن كه تقيّه كردند و خواجه بيان كرده كه تقيّه كردن و باطنى‏اى يكى است و تفاوتى نيست و من درين ميانه عاجز فرومانده‏ام كه رافضى شايد^۳ كه تقيّه كند كه دهليزِ ملحدان است،^۴ سنّىِ عالم متعصّب و رئيس قادر قاهر چگونه شايد كه تقيّه كند؟! و اين نه الزامى است كه آن را جحود و انكار شايد كردن چنانكه مذهبِ مجبّران است. و شيخ بُلفتوح اسفراينى را در اين عهد از حضرتِ بغداد مهجور كردند^۵ و غير او را كه‏^۶ رنج‏ها رسانيدند. بارى تعالى ما را توفيق دهاد تا در گفت و فعل‏^۷ آن گوييم و كنيم كه عقل از ما پسندد و شرع بر ما نخندد. إنّه العليّ الكبير.
و امّا آنچه بعضى از اسامىِ اين طايفه ياد كرده است كه «خواجه نظام الملك ايشان را كم حرمتى داد» خلافِ راستى است كه هر يك ازين جماعت از نظام الملك عطاياىِ بسيار و صلت‏هاىِ عظيم ستده‏اند و علم و امانت و زهد و ورعِ شمس الاسلام حَسَكا بابويه همه طوايفِ اسلام را معلوم است. و بوطالب بابويه سال‏ها واعظ و مذكّرِ مسلمانان بوده است و امانت و فضل او ظاهر و باهر. و امّا بُلمعالىِ امامتى عالم و مفتى و واعظ و مُقْرى، و خويشتن‏دارىِ او ظاهر است. و خواجه بُلحسن همچنين معروف و معتبر. و خواجه علىِ عالم - رحمة اللَّه عليه - را پدرانى معروف و اعمامى مشهور