باشند. ۱ و چون زيد على خروج كرد و روافض۲ او را بفريفتند و به دست تيغ باز دادند، او هم چنين۳ گفت كه: ايشان اين رافضياناند كه رسول خداى از ايشان خبر داده است و در خزى و نكالِ آخرتند.
امّا جواب: اشتقاقِ رفض به موضعش كه لايقتر است برود؛ إن شاء اللَّه تعالى. و امّا آنچه گفته است كه: «رسول - عليه السلام - على را خبر داد كه جماعتى رافضيان خواهند بودن» به مرادِ دلِ خواجه و موافقِ مذهبِ خواجه مىبايست كه گفته بودى كه: اى على جماعتى باشند كه خداى تعالى بهقهر اعتقادِ رفض در ايشان آفريند و ايشان قادر نباشند بر ترك و منع و ردّ آن، و مجبَر و مكرَه ۴ باشند.
آنگه گفته كه: «دشمنِ آن دو وزيرِ من باشند. اگر ايشان را دريابى بكش» تا ظلمى خداى كرده باشد و يكى من و يكى تو. حاشا عَنِ اللَّهِ و عن رسُولِهِ و عنِ الأئمّةِ الطّاهرينَ. ۵ و چون على در نيابد، پيغمبر دروغ گفته باشد، و اگر دريافت و نكشت، على خيانت كرده باشد، و اگر بكشت، آن حوالت كه در آخرِ اين كتاب خواجه كرده است كه: «عبدالرّحمن رافضى بود» بايستى كه على به متابعتِ فرمانِ مصطفى، او را كشته بودى كه چند بار پيشِ على آمد و تن بدو سپرد. على او را نكشت و نه غير او را كه خواجه گفته است.
و بنگر كه در اين يك فصل، چند سخن متناقض است: اوّل دروغ بر رسولِ خدا نهادن، دوم بىفرمانىِ ۶ علىْ مصطفى را ظاهر بكردن، سيوم بوبكر و عمر را با خداى
مقدّمه
الحمد للَّه و سلام على عباده الّذين اصطفى. اما بعد. اين چند كلمه پيشگفتار مختصرى است در پيرامون كتاب و مؤلّف آن.
در حدود 57 سال پيش كه هنوز عمر نگارنده به سرحدّ بيست نرسيده بود، در شهر اروميه از بلاد آذربايجان كه مولد و منشأ من است مشغول تحصيل بودم و در اوقات فراغت به خواندن بعضى از كتب ادبى و تاريخى مىپرداختم. از ميان اين كتب با مجالس المؤمنين قاضى نور اللَّه شوشترى رحمه اللَّه عليه بيشتر مأنوس بودم. اين كتاب موجب آشنايى من با كتاب نقض شد و به اهميّت آن و بلندى پايگاه علمى مؤلّفش آگاهى پيدا كردم. نامش در صحيفه خاطرم ثبت شد و علاقه شديد نسبت به آن در من پديد آمد، با خود مىگفتم كاشكى اگر يكبار هم مىشد اين كتاب را كه از مآخذ و موارد استناد قاضى رحمه اللَّه عليه در مجالس است، مىديدم و به مطالعه آن توفيق مىيافتم.
حال بدين منوال مىگذشت و به مستقبل مىپيوست. روزگار دفتر سياه و سفيد ايّام و ليالى را به سرعت ورق مىزد تا عفريت جنگ جهانى دوم از افق تاريك غرب، چهرهنمايى كرد و شعله آتش اين جنگ خانمانسوز، آفاق را فرو گرفت. اسباب زندگى مردم فروريخت؛ شيرازه جمعيّت خلايق از هم گسيخت؛ سنگ تفرقه فتنه، مرا از آذربايجان كه آن اوقات در تبريز اقامت داشتم، به خاك تهران و رى انداخت. در اين اوضاع و احوال بود كه مرحوم ميرزا محمّدخان قزوينى كه در پاريس بهسر مىبرد، از ديار فرنگ به طهران بازآمد. لُحمه ادب سبب شد كه من به زيارت آن علّامه عصر موفق شدم. مشمولِ ألطاف و عنايات آن بزرگمرد گرديدم. در حلقه ارادتمندان و مستفيدان قرار يافتم.
1.مراجعه شود به: كنز العمّال ، ج ۱۱ ، ص ۳۲۳، احاديث عنوان «الرافضة» ؛ مجمع الزوائد ، ج ۱۰ ، ص ۲۲ باب «إثم من صبّ الصحابة». براى تحقيق در اين عبارت منسوب به پيغمبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله رجوع شود به تعليقه ۱۱.
2.م - ح - س: «روافض» (بدون حرف عطف).
3.در نسخ: «و همچنين». و اين تعبير بنا بر زعم ايشان براى آن است كه گفتار زيد به تبع حديث منسوب به پيغمبر در وجه تسميه شيعه به «رافضه» صادر شده است و اصل در تسميه همان عبارت منسوب به پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله است و تفصيل اين اجمال در تعليقه ۱۱ ياد شده است.
4.مجبر و مكرَه بايد هر دو به صيغه اسم مفعول خوانده شوند؛ چنانكه مرحوم قزوينى در تعليقات بر نسخه خود گفته است.
5.ع: «الطاهرة».
6.ث - ب - م: «نافرمانى».
