معاويه، و دو امام در يك وقت روا نباشد و چون على مُحِقّ باشد - چنان كه گفته است - معاويه مُبْطِلْ باشد و مُبْطِلْ هالك. و اگر بگويد كه: با انكارِ امامت و اظهارِ خصومت على، اهلِ صفّين مسلمان باشند،^۱ رافضيان را بر آن قياس بايد كرد على زعمِهِ و كافر و مبطل ندانستن ^۲كه پِست خوردن و ناى زدن به هم راست نيايد.^۳ و درين فصل چون انديشه به انصاف رود فايدت به حاصل آيد از وجوه. و الحمدُ للَّه ربّ العالمين.

[ 65 ]

[ تهمت زندقه به نخستين مؤلفان و عالمان شيعه ]

[ پاسخ به تهمت زندقه و فلسفه‏ورزى شيعه ]

[ معضل كلامى اهل سنت درباره سعادت و شقاوت و مبناى اختيار ايمان ]

[ ابو سهل نوبختى از معتقدان و معتمدان شيعه ]

[ خارج شوندگان از شيعه و عدم نقصان و خلل در مذهب ]

[ اعتقاد شافعى به مذهب شيعى و رافضى ]

[ سلف صالح و تابعان قائل به مذهب شيعه ]

[ ابو العلاء معرّى و جبرگرايى ]

[ ابو الحسن اشعرى واضع جبرگرايى ]

[ جبرگرايان نخستين از اهل سنت ]

[ جبرگرايان انجام دهنده منكرات و مفاسد ]

[ مخالفت شيعه با اهل فلسفه و زندقه ]

[ دفاع از متكلمان شيعى، پاسداران مرزهاى عقيدتى تشيع ]

[ قصيده ابوالعلاء در مدح خاندان شريف رضى ]

آنگه گفته است:
فصل آخر. بدان اى برادر كه در همه روىِ زمين از اهلِ اسلام از ائمّه سلف و قضاة و مُقْرِيان و مفسّران و همه انواع علما و هر كس كه در علم دينى ^۴دستى داشته‏اند و يا^۵ در زهد قدمى زده‏اند، اختيارِ مذهبِ رفض نكرده‏اند؛^۶مگر شِرْذِمه مجهول كه به زندقه و خُبثِ مذهب و حبِ‏ّ رياست و پيروىِ شهوت و فسق و فجور معروف بودندى، چون بوسهل نوبختى و ابراهيم نوبختىّ الزّنديق و هشام بن الحكم‏^۷ الاماميّ المشبّهى و شيطان الطّاق و محمّد بن محمّد بن نُعمان‏^۸ الحارثىّ و أبوجعفر طوسى و هِشام جَواليقي و بوجعفر بابويه و بوطالب بابويه كه ميلشان هنوز به گبر كى بود، و ابوالخطّاب محمّد بن زينب كه جعفر صادق - عليه السلام - او را لعنت مى‏كرد و مى‏راند، و مُغيرة بن سعيد و بيان بن سمعان كه هر دو را خالد بن عبداللَّه بياويخت، و جماعتى از دبيرانِ ملعون در آن اعتقاد^۹ و جماعتى از اهل لغت و شعر كه به زندقه و فسق

بودند با على، هر يكى در آن روز به دستِ كمينه كس كشته شدند تا اميرالمؤمنين كشنده زبير را مى‏گويد: «قاتل ابن صفيّة في النّار»؛^۱ از قول محمّد مختار. از بهرِ آن كه او نيز خارجى بود و دشمنِ على بود ^۲و به نهروان به تيغ على كشته آمد، و شاعر فارسيان‏^۳ درين وقت‏^۴ بيتكى خوش مى‏گويد. شعر:

چند برخوانى ز شهنامه حديث روستم‏در جمل بد مرد كاو چون روستم جمّال داشت‏
جمله مقهور آمدند از ذوالفقار مير دين^۵زانكه بارنده بر ايشان ذوالفقار آجال داشت‏
تا بداند كه بى‏مصطفى هم مردى نموده است، و هم لشكر شكسته، و هم دشمن بكشته. و حربِ صفّين را قياس بايست كردن با حرب حنين كه بارى تعالى گفت: «وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ إذْ أعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئاً وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ اْلأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرينَ»^۶ و رسول از آن غزاة، نامظفّر بازگشت و نقصانِ نبوّت و رسالت نبود. اينجا نيز اگر على را به صفّين روزى ظفر نبود، نقصانِ شجاعت و امامتِ او نباشد.
و آنچه گفته است از غايتِ عداوتِ علىّ مرتضى كه «ايشان اهل لا إله إلّا اللَّه بودند». قياس بايد كرد به آن كه ^۷ جهودان و ترسايان اهلِ لا إله إلّا اللَّه‏اند، امّا چون دشمنانِ رسول‏اند، آن گفت ^۸را منزلتى نباشد. اين‏^۹ جماعت اگرچه معترف‏اند به قولِ شهادتين، چون دشمنانِ على‏اند، به دنيا باغى‏اند و به قيامت هالك؛ از بهر آن را كه اجماعِ امّت حاصل است بر امامتِ على بعد از عثمان، و حاصل نيست بر امامت