به ذكر اسامىِ همه، كتاب مطوّل‏^۱ شود؛ امّا تنى‏چند را كه معروف‏ترند به مذهب جبر، ياد كرده شود. به توفيق خدا، و هو ربّنا الأعلى.
اوّلاً بوالعلاء مَعَرّى ^۲ جبرى‏مذهب بود كه بر قرآن و محمّد انكار كرد و أبوالعيناء^۳خود معروف است كه مجبّر و مشبّهى بود، آنگه فلسفى شد، و واضعِ مذهبِ جبر، أبوالحسن أشعر^۴اوّل گبر بود، پس معتزلى شد كه شاگرد بوهاشم بود و داماد بوعلى جُبّائى معتزلى،^۵ آنگه مذهبِ جبر اختيار كرد. جهم صفوان‏^۶مجبّر بود. ابن الكُلّاب ^۷ مجبّر و مشبّهى بود. بوبكر باقلانى‏^۸ رأس و رئيس مجبّره بود و خطبه كرده است مِلْ‏ء ^۹ از جبر و تشبيه تا نفى توحيد و عدل كه به ذكر آن كتاب ^۱۰مطوّل شود و همه مجبّران دارند و خوانند. حسينِ منصورِ حلّاج ^۱۱ دعوىِ أنا الحق كرد تا خليفه‏اش‏^۱۲ در بغداد برآويخت، مجبّر و مشبّهى و صاحب كرامات بود. ابوالفتوح حمدانى، اوّل مُجْبر بود آنگه ملحد شد. مسعود زورآبادى كه شاگرد بوالمعالى جوينى بود، ملحد شد، مجبّر بود و بر قلعه ^۱۳ شد، از مُجبْرى در ملحدى شد و خراسان معروف بود. اينان و مانندِ اينان همه مجبّر و مشبّهى بودند و بر آن مُردند.
و اين مذهبِ جبر، هيچ عالمى فاضلى عابدى عفيف‏نفسى اختيار نكند، مگر

احكام همه مُقرّ و معترف باشند، و به بعث و نشور و به ثواب ^۱و عقاب مقرّ باشند، و آنچه توابع ولواحقِ اين است از اصول و فروع، اگر اين قوم را رافضى مى‏خواند، قبول افتاد و همان گفته شد كه شافعى مطلّبى - رضى اللَّه عنه - گفت، چون او را به رافضى‏اى ^۲ متّهم كردند، قال:^۳
لو كان رفضي حبّ آل محمّدٍفليشهد الثّقلان أنّي رافضي^۴
و اگر به خلاف اين است، ما از آن مذهب و اعتقاد بيزاريم. و اگر چنين مذهب سلفِ صالح و تابعين و علما و مفسّران و زهّاد اختيار نكرده‏اند، مباركشان باد هر مذهب كه به خلافِ اين است؛ بلكه همه سلفِ صالح و تابعين و علما و زهّاد را اين مذهب بوده است و اين اعتقاد داشته‏اند، و در كتب و مصنّفاتِ ايشان ظاهر است؛ بر بايد گرفتن و بخواندن و بدانستن؛ الّا شِرْذِمه اندك و طايفه قليل كه ايشان را قدرى و محلّى نبوده است، و از توحيد و عدل بگريخته‏اند و از جبر ^۵ و تشبيه درآويخته‏اند، و