بديده است و بدان مغرور شده. ناگاه روباه شبهت بيامده است و در گردابِ تيه خَيال جبر بدو نموده. اين بگذاشته و از آن خود بهره بر نداشته است؛ تا به ضرورت گويد:
اكنون كه به دست ما نه آن ماند و نه اينچون كافر درويش نه دنيا و نه دين
«مُذَبْذَبينَ بَيْنَ ذلِكَ لا إلى هؤُلاءِ وَ لا إلى هؤُلاءِ».۱
اگر بوحنيفه بزرگ است تو را چه...؟! و اگر شافعى بلند است تو را چه...؟! ثبّت العرش ثمّ انقش عليه! ۲ و خوش گفتهاند كه گرسنه در خواب، همه خورشهاىِ لذيذ خورد، و تشنه همه آبهاى صافى و سرد آشامد، و چون بيدار شود گرسنهتر ۳و تشنهتر باشد. هر كجا بىآلتى متّهمى ۴ باشد، به دروغ خويشتن در فتراكِ۵ نيكان بندد. بحمد اللَّه بدين تقرير و تصنيف كه ساخته است، هم از مذهبِ بوحنيفه است، و هم از مذهبِ شافعى مهجور۶
اندر همه ده جوى نه ما راما لافزنان كه دهكياييم۷
[ 69 ]
[ تقيه مؤلف فضائح در اشاره به قاضى القضات ]
آنگه گفته است:
خصوصاً قاضى القضاة امام كبير ظهير الدّين نُعمان الزّمان، بوحنيفه دوم است.
جواب آن است كه آرى هست. مبارك باد! امّا خواجه سنّى درين ثنا تقيّه مىكند و به مذهبِ او تقيّه باطنىاى باشد كه مدح مىگويد قاضى القضاتى ۸ را كه در پيشِ تختِ سلطانِ سعيد مسعود - نوّر اللَّه قبره - به حضورِ أركانِ عالم به درست كرده است كه
1.صدر آيه ۱۴۳ سوره مباركه نساء.
2.از امثال بسيار معروفِ سائر بر السنه است.
3.صفحه «۲۰۶» چاپ قديم
4.ث: «منتمى». و نسخه «ع». را هم، چنين مىتوان خواند. پس منتمى به معنى منتحل خواهد بود؛ يعنى به دروغ خود را به پاكان و بزرگان منسوب سازد؛ چنانكه ذيل عبارت بيان مىكند.
5.ح - د - م: «خويشتن را بر فتراك».
6.شايد چنين باشد: هم از مذهبِ بوحنيفه [ دور ]است و هم از مذهبِ شافعى مهجور. (ويراستار)
7.ح - د - م: «دهخداييم». و شعر از سنايى است. رجوع شود به ديوان او ص ۶۹۱، به تصحيح مدرس رضوى: و اندر همه ده جوى نه ما را
ما لافزنان كه دهخداييم
8.ع - ث - م - ب: «قاضى القضاة».
