نه مشبّهى كه در آن روزگار مذهبِ مجبّرى هنوز نيافته بودند و واقدى و علىّ بن الحسين المغربى شيعى بوده‏اند.
و امّا زهّاد و عبّاد ^۱ و اهلِ اشارت و اهلِ موعظت همه عدلى‏مذهب بوده‏اند و مذهبِ سلفِ صالح گفته‏اند، و از جبر و تشبيه تبرّا كرده‏اند، چون عمرو عبيد و واصلِ عطا و حسنِ بصرى و شيخ بوبكر شبلى و جنيد و شيخِ روزگار بايزيدِ بسطامى، و بوسعيدِ بوالخير. و شيعه درين جماعت ظنِ‏ّ نيكو دارند؛ از بهر آن كه عدلى و معتقد بوده‏اند، و جماعتى از آن طايفه كه بلاشبهه شيعى‏مذهب و اصولى و معتقد بوده‏اند، معروف كرخى است، و يحيى‏ معاذِ رازى، و طاووس اليماني، و بُهلول مجنون، و مالكِ دينار، و منصورِ عمّار تا در حكايت آمده است كه همان شب كه منصور عمّار را به خاك سپردند يكى از مريدانش او را به خواب ديد كه در قصورِ جنان طواف مى‏كرد با زينتِ تمام، پرسيد كه: منصور، قصور و حور و نور به چه يافتى؟ قال: بصلاة اللّيل و حبّ عليّ بن أبي طالب.
و غيرِ اين جماعت كه به ذكرِ اسامىِ همه، كتاب مطوّل شود.
و از أئمّه لغت ^۲ خليل احمد شيعى بوده است، و ابن السِّكِّيت صاحبِ اصلاح المنطق، و سيبويه و عثمانِ جنّى و غيرِ ايشان چون اديب ماهابادى و پسرانش محمّد و علىّ، و ابن سمكة القمّى و اديب عمّى ^۳ و أديب بو عبداللَّه افضل الدّين الحسن ابن فادار ^۴ القمّيّ عديم النّظير، و غير ايشان از فضلا و فحولِ ادبا كه به ذكرِ اسامىِ ايشان نتوان رسيد.
^۵امّا از سلاطين و جهانبانان ^۶ كه خُطبه و سِكّه در ديار و بلادِ اسلام به نام ايشان بوده است و نَوْبَتْ و عَلَمْ داشته‏اند پنج و سه على اختلافِ مراتبهم، ^۷ و در تواريخ اسامى و

المامطيرىّ، و الفقيه أبو طالب الأستراباديّ، و الفقيه الإمام على زيرك القمّي، و خاندان دعوى‏دار بقمّ خلفاً عن سلفٍ همه علما و زهّاد و أهلِ فتوى و تقوى، و الشّيخ مسعود بن محمّد الصّوابي ^۱ بسبزوار، و الشّيخ أبو القاسم المذكّر بسبزوار، ^۲ و الشّيخ الإمام أبو الحسن ^۳ الفريد، و أبو جعفر الإماميّ بساري و خانه ايشان، و السّيّد پادشاه الرّاونديّ و أقارب او، و الإمام أبو جعفر النّيسابوريّ نزيل قم به افضل و درجه كامل.
و از مفسّران بعد از متقدّمان، ^۴ چون عبداللَّه عبّاس و ضحّاك و مجاهد، و گذشته از تفسير محمّد باقر و حسن عسكرى - عليهما السلام - أبو جعفر طوسى است كه چند مجلّد تبيان كرده است در تفسير قرآن، و محمّد بن مؤمن الشّيرازى كه نزول القرآن تصنيف كرده است في شأن أمير المؤمنين، و بعد از آن محمّد الفتّال النّيسابوري كه تفسيرى مفيد ساخته است، و الشّيخ أبو عليّ الطّبرسيّ صاحب التّفسير بالعربيّة، و خواجه امام ابوالفتوح الرّازى كه بيست مجلّد تفسير قرآن تصنيفِ اوست كه أئمّه و علماء همه طوايف طالب و راغب‏اند آن را، و محمّد بن الحسين المحتسب كه مصنّف كتاب رامش‏افزاى است چند مجلّد، و امام قطب الدّين كاشى مصنّفِ كتب بسيار از تفسير و فقه و كلام و جمله علوم.
و غير اينان ^۵ كه به ذكر همه كتاب بيفزايد.
و ائمّه قرائت ^۶ بيشتر عدلى‏مذهب باشند كه قرآن بر اثباتِ توحيد و عدل ^۷منزل است نه بر جبر و تشبيه و تعطيل. امّا جماعتى كه بى‏شبهه، شيعى‏مذهب بوده‏اند، عاصم است و كسايى و حمزه و باقيان از حجازى و شامى همه عدلى‏مذهب بوده‏اند، نه مجبّر بوده‏اند، ^۸