1.ع - ث - م - ب: «يزيد». ح - د: «بريد». در جامع التواريخ قسمت اسماعيليان و فاطميان و نزاريان و داعيان و رفيقان (به اهتمام محمدتقى دانش‏پژوه و محمد مدرسى زنجانى، چاپ بنگاه ترجمه و نشر كتاب ص ۸) چنين ياد شده: «از دعاة به جانب عراق زيد اهوازى فرستادند و به بحرين و بلاد يمن أبوسعيد الجَنّابى و او به شهر قطيف اقامت نمود و ابوزكرياى اصفهانى را از قبيله بنى‏كلاب در دعوت آورد، و به مساعدت و مراقبت ايشان، [ شهر ] هجر و لحسا و تمامت بلاد سواحل عمان و بصره بگرفت و او معاصر خليفه معتضد عباسى بود».

2.ع - ث - ب: «بودى».

3.ح - د: «بابقوران». م: «بالقورا» و شايد محرّف و مصحّف «بانبورا» است كه ياقوت در معجم البلدان گفته: «هي ناحية بالحيرة من أرض العراق»، يا «بانقيا» كه نيز او گفته: «ناحية من نواحي الكوفة».

4.ح: «مجهولان».

5.ابن الاثير در لباب گفته: «القرمطي - بكسر القاف و سكون الراء و كسر الميم و فى آخرها تاء مهملة - هذه النسبة إلى المذهب المذموم الذي يعرف القائلون به بالقرامطة، نسبوا إلى رجل من سواد الكوفة يقال له: قرمط، و قيل: حمدان بن قرمط، و ظهروا و عظمت شوكتهم، و أخبارهم مستقصاة في التواريخ».

6.غير نسخه ع: «أبوالفتوح».

7.م - ح - ب - د: «داعى دوم ايشان».

8.ع: «احشامى». ث: «جبائى». م - ب - ح: «احشاى». و در منتهى الارب گفته: «جنابه شهرى است محاذى خارك. از آن شهر است گروه قرامطه».

9.ث - م - ب: «بوقطيف».

10.ث - م - ب - ح - د: «و دكانى». در غياث اللغات گفته: «دكان بالضم و تشديد كاف، معربِ دكان كه به تخفيف است. از رساله معرّبات و مدار و منتخب و كنز و مؤيد و در خيابان نوشته كه دكان به تشديد كاف و تخفيف آن هر دو صحيح. و دوكان به واو محض غلط است و قياس به دينار كه در اصل دنار بود به تشديد نون بى‏جاست؛ زيرا كه قياس در زبان پيش نمى‏رود مگر در صورت آمدن لفظ. و در بهار عجم نوشته كه دكان به تشديد است و فارسيان به تخفيف خوانند و نوشتن و خواندن آن به واو خطا است». نگارنده گويد: معرّب بودن دكان، چنان كه صاحب غياث از معربات و غير آن نقل كرده، محلّ تأمل است؛ زيرا مادّه «د ك» در عربى هست و مشتقات از آن نيز از قبيل دكه و غيره هست. پس ارباب فضل خودشان به تحقيق آن بپردازند.

1.آيه ۴ و ۵ سوره مباركه نبأ.

2.ميدانى در مجمع الأمثال گفته: سوف ترى و ينجلى الغبار أفرس تحتك أم حمار «يضرب لمن ينهى عن شي‏ء فيأبى» مثلى معروف است و در مقامى به آن تمثيل مى‏شود كه طرف غافل از عاقبت كار است و وخامت آن را نمى‏داند، و بر لجاجت خود اصرار مى‏ورزد و از نصيحت ناصحان اعراض مى‏كند؛ مانند قول اميرالمؤمنين عليه السلام كه فرموده: «رويداً يسفر الظلام». نهج البلاغه، الكتاب ۳۱؛ تحف العقول، ص ۷۷؛ كشف المحجّة، ص ۱۶۶؛ شرح نهج البلاغة، ابن أبي الحديد، ج ۱۶، ص ۹۰.

3.ح - د: «به قيامت باطل».

4.در آنندراج گفته: «مدبر به راى مهمله كمحسن، عربى است، پشت‏دهنده و سپس رونده، و ستور پشت‏ريش، و خداوند پشت‏ريش ستور، و در باد دبور در آينده. و به فتح باى موحده، پشت‏داده‏شده؛ يعنى كسى كه دولت و بخت او را پشت داده باشد و از او برگشته باشد». و به نظرم مى‏آيد كه اين كلمه «مدابير» در اصل به ياى بعد از باء بوده است.

5.صفحه «۳۱۰» چاپ قديم‏

6.ح - د: «بر مجبره».

7.ح - د: «از آن كه بر علماى شيعه».