بتواند داشتن»، چه گويد خواجه مجبّر، خليفتان ^۱ بغداد را در مصر ^۲ و گيلان ^۳و دگر بقاع كه متغلّبان و مدّعيان دارند؟ [ آيا ] حقّى هست يا نه؟ اگر در هيچ جاى حقّى ندارند، پس امامِ بغداد باشند، نه امامِ همه عالم، و مذهبِ خواجه درين وجه برين قسمت قباى تنگ مى‏آيد. ^۴ و چون امامِ همه عالم باشند، ايشان را در جيلان و مصر و يمن و طائف، حقّ ^۵ باشد، هم لِنَفْسهِم و هم لِرعيّتِهم. پس اتّفاق است كه اين حقْ هرگز نگاه نداشته‏اند و ضايع مانده است و هَدَرْ شده است، و مال‏هاىِ مسلمانان كه در آن حدود مستهلك مى‏شود، و خون‏هاىِ مظلومان كه در آن بقاع هَدَرْ مى‏شود، همه به گردنِ ايشان باشد و عاجز و مقهور و مغلوب و مرحوم و محروم باشند و امامت را بنشايند و اين همان صورت است كه در اميرالمؤمنين ^۶ - عليه السلام - خواجه آورده است و در آخرِ آن فصل گفته است كه «امام براىِ آن بايد كه سَدِّ ^۷ ثغورِ اسلام كند». اى نا مُنصف، هرگز كه ديده است و كه شنوده است كه لشكرى از دارالخلافه روى به روم و الموت نهاد و طلبِ ظفر و نصرتى كرد؟ پس به قول خواجه امامانِ خواجه كه مذهب گزيده است، همه ضعيف و مغلوب‏اند، و حق‏ها ضايع، و مسلمانان رنجور، و بدعت‏ها آشكارا، و مخالفانِ اسلام مستولى. پس برين طريقه از روزگارِ عمر به قول خواجه مجبّر تا إلى يومنا هذا ^۸ عالم مهمل و معطّل است و حق از امّت خارج است.
و اگر ^۹ گويند: سلاطين، شحنگانِ ايشانند؛ هر چه اينان كنند، حكمْ ايشان را باشد، آخر اگر دعوىِ تاريخ‏دانى مى‏كند، ديده باشد و نوشته و خوانده و دانسته باشد * حادثه مرج با مسترشد، و حادثه محمّدشاه با خليفه بغداد، ^۱۰ و مخالفت و خصومتِ

ندارد. پس به قول خواجه رافضى بُده ^۱ سنّى شده، هيچ يك ازين ^۲ انبيا، لايقِ نبوّت و رسالت نبوده‏اند، لِخوفِهم و عَجْزِهِم و جُبْنِهم. وگرنه درين صورت روا است؛ آنجا كه درجه كمتر است روا بايد داشتن، و دست ازين طريقه بد بى‏حجّت و مذهبِ نامعقول بداشتن.
اما جواب دوم برين فصل آن است كه امام براىِ آن مى‏بايد تا حقِ‏ّ ضعفا را از اقويا بستاند، لازم آيد بر قول خواجه انتقالى كه تا عمر خطّاب از جهان برفته است، هيچ كس امامت و زعامتِ به حق نكرده است؛ زيرا كه معلوم است همه عقلا و فضلا را كه تا امامت به مروانيان و امويان و عبّاسيان افتاد تا إلى يومنا هذا، ^۳ حقِ‏ّ ضعفا از أقويا باز نستدند، و نه حقِ‏ّ مسلمانان به مسلمانان رسانيدند، و نه حقِ‏ّ خود بر خود نگاه داشتند. اوّلاً معلوم است كه در عهدِ اين خلفا در بيشترِ اوقات راه‏ها ناايمن بوده است، و مسلمانان رنجور، و خراج‏ها و باج‏ها نهاده‏اند، و خَمرْ و زَمْر آشكارا كرده، و ظلم و عدوان بى‏اندازه رفته. ^۴ و اين خلفا يا منع مى‏توانستند كردن يا نه؟ اگر توانستند و نكردند، خلافت و امامت را نشايسته باشند ^۵ كه به قولِ خواجه ناصبىِ خارجى: امام بدين كار مى‏بايد تا دفعِ قوى بكند از ضعيف. و قسمت دوم آن است كه اين دفع نتوانستند كردن [ پس ] به قول خواجه مجبّر: استحقاق و اهليّتِ زعامت و امامت [ را ]بنشايسته باشند. و اين خطا اوّل خداى كرده باشد كه عاجزان را تمكينِ خلافت كند، و ثانياً مسلمانان را باشد كه اجماع كنند بر كسى كه اهليّتِ امامت ندارد، و ثالثاً بر خلفا باشد كه توليت كارى كنند كه از عهده آن به در نتوانند آمدن.
و اما آنچه گفته است «كه امامت كسى را شايسته باشد كه حقِ‏ّ خود بر خود نگاه