آمده، همه بگريختند، چنانكه يكى بنماند. امّا آنها را كه با رسول آن كردند، هيچ نشايد گفتن كه جمهورِ بزرگ و صدرِ اوّل بودند، امّا اينها كه با حسنِ على اين كردند، ايشان را لعنت شايد كردن كه رافضيان بودند؟! رسول مجروح در مصاف افتاده تنها؛ همه بگريختند؛ چنانكه قرآن خبر داده است: «تَوَلَّوْا إلاّ قَليلاً مِنْهُمْ»^۱ اجماع است كه الّا علىّ مرتضى بنمانده بود. و بهرى گفتند: سهلِ حُنَيف انصارى هم نرفته بود. و در حقِ‏ّ اين رافضيان كه از حسن بن على برگشتند، هيچ آيتى نازل نشد؛ امّا در حقِ‏ّ آنها كه رسول را بر آن حال بگذاشتند و بگريختند، اين آيت آمد كه «وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إلاّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أوْ مُتَحَيِّزًا إلى‏ فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ» (الآية). ^۲ پس خواجه نوسنّى آنها را كه از حسن برگشتند، رافضى مى‏خواند، ندانم كه آنها را كه از مصطفى برگشتند چه مى‏خواند؟! كه آخر نه محمّد به از حسن بود، ^۳ امّا زبان نگاه بايد داشتن كه ايشان صدرِ اوّل و جمهورِ اعظم‏اند، و به عوضِ ايشان هم رافضيان را لعنت مى‏كردن كه باكى نباشد!
امّا آنچه بر مختار بوعبيد ^۴ ثقفى - رحمة اللَّه عليه - تشنيع زده است كه «عمّ خود را گفت: بيا تا سرش ببريم و به معاويه فرستيم» عجب نباشد از قائلى و ناقلى كه دعوىِ علمِ تواريخ كند و اين مايه نداند كه مختار را اميرالمؤمنين در روزگارِ طفوليّت دعا كرده باشد و ثنا گفته و به نصرت وعده داده و به صحّتِ قولِ آن معصوم، او صدهزارخارجى و باغى را از اعداى آل و اولادِ مصطفى بكشته، و رختِ سعادت به جنّتِ ^۵باقى برده. بدو ^۶ چنين حوالت كند و تزوير و تمويه. ^۷ و سببِ نزولِ آن قصّه هر

رها كردند كه چرا با معاويه صلح كردى؟ و مختار عمّ خود را مى‏گفت آن وقت كه حسن به زنهارِ او شده بود كه معاويه از شام مى‏آمد و حسن مى‏دانست كه روافض با او همان كنند كه با پدرش كردند، مختارِ بوعبيد ^۱ عمّش را مى‏گفت: بيا تا سرش ببُريم و پيش معاويه بَريم تا ما را در ملك خود نصيب كند ^۲ كه از حسن و بُلحسن خيرى ^۳ نيايد. عمّش گفت: ويلك! ما با نبيره رسولِ خداى اين معاملت چون كنيم؟! مختار بزرگ‏ترشيعى است به نزديكِ رافضيان. اين و مانند اين كرده‏اند و بوده است.
اما جواب اين كلمات نيك نيك فهم ^۴ بايد كردن تا شبهتى بنماند. اولاً آنچه حوالت كرده است به روزگارِ حسنِ على و صلحِ او با خال المؤمنينِ خواجه و فرار و خذلان قوم، نمى‏دانم كه آن نقصان، عايد مى‏داند به حسنِ على يا به قوم كه با او خيانت كردند؟ اگر عايد مى‏داند به حسن كه امامِ حقّ است چرا صلح كرد با مُبْطلى، با كى نيست و ماننده است بدان صلح كه رسول خداى - صلى اللَّه عليه و آله - كرد با پدرِ خال المؤمنين؛ آنگه كه هنوز مسلمان نشده بود و قرآن بدان ناطق است كه «فَأتِمُّوا إلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إلى‏ مُدَّتِهِمْ»،^۵ و اجماع بر آن انكار نكند. پس اگر عهد و صلح با بوسفيان و با دگر كافران، نقصانِ رسالت مصطفى نكند، عهد و صلحِ حسنِ على با پسرِ بوسفيان و دگر باغيان، نقصانِ امامتِ او نكند كه نه حسنِ على برابر رسول هست و نه معاويه شريف‏تر از بوسفيان. وگر حوالتِ نقصان به شيعه حسنِ على كرده است كه پشت بر او كردند و بگريختند و او را مجروح در معركه رها كردند، شكّ نيست در آن كه تقصير و خيانت كردند؛ امّا زبان در ايشان دراز نمى‏شايد كردن. پندارى اقتدا به صحابه ^۶رسول كردند از مهاجر و انصار كه روزِ اُحُدْ با خَيْر المرسلين همين معامله كردند؛ وگرچه رافضى نبودند، رسول را در مصاف مجروح بگذاشتند افتاده، بوسفيان غالب