بى‏مورد و تصرّفات غاصبانه مستنسخ مزبور باشد (اگر چه به‏جهت بسيارى آن قسمت‏ها و نفيس بودن مطالب آنها بعيد به‏نظر مى‏آيد) و تأييد مى‏كند اين احتمال را، آنكه اين ساقطات از وسط صفحه‏اى است؛ بدون آنكه علامت اسقاط و حذفى در آنجا باشد. مقصود آنكه اين ساقطات از سقوط اوراقى از ما بين اوراق كتاب كه غالباً در كتب اتّفاق مى‏افتد، ناشى نشده است؛ بلكه از يك صفحه از ما بين يك سطر افتاده است (اين امر در سطر 3 صفحه 15 چاپ سابق = ورق 8 نسخه مزبوره روى داده است).
اما حُسن اين نسخه عبارت از آن است كه قسمت معظمى از اواخر كتاب از همه نسخه‏هاى موجود ديگر ساقط شده؛ ليكن خوشبختانه آن قسمت در اين نسخه هست. پس فقط به بركت اين نسخه آن نقايص برطرف شده است. بيان اين مطلب همان است كه در صفحه 663 پاورقى 4 - ص 680 پاورقى 2 چاپ كنونى (و ص 655 پاورقى 2 - ص 685 پاورقى 1 چاپ سابق) نوشته‏ام. هر كه طالب تفصيل آن باشد، به آنجاها مراجعه كند.^۱
مخفى نماند كه در بين پنج نسخه مخطوط كتاب نقض كه در چاپ سابق، اساس كار بر روى آنها بوده، نسخه «ح» تنها نسخه‏اى بوده كه قسمت ساقط از تمام نسخ فقط در آن موجود بوده و به بركت آن نسخه چاپى كامل و تمام شده است؛ ولى در چاپ كنونى از بين نسخ ديگرى كه به دست ما رسيده، نسخه «د» نيز در داشتن اين مطالب با نسخه «ح» هماهنگ است. و از بين اين هشت نسخه موجود كه اساس طبع در چاپ كنونى بر روى آنها است، دو نسخه «ح» و «د» در داشتن اين مطالب ساقط از ديگر نسخ مشتركند و به بركت اين دو نسخه، چاپ جديد نيز تمام و كامل گشته است.
مطلبى ديگر: در دو نسخه «ح» و «د» چند جمله‏اى وجود دارد كه مغاير با نسخه‏هاى ديگر است و حكايت از آن دارد كه تأليف كتاب نقض در عهد سلطان طغرل

جماعت هر روز پنج بار، و مجلسِ وعظ هر يك هفته دو بار و يك بار، و درين مدرسه موضعِ مناظره و نزولِ مصلحان در آنجا كه مجاوران‏اند از اهلِ علم و زهد و سادات و فقهاىِ غريب كه رسند و باشند و معمور و مشهور است، نه در عهدِ طغرل بزرگ سقاه اللَّه [ رحمته ]كردند؟
و در آنجا ^۱ مدرسه شمس الاسلام حسكا بابويه كه پيرِ اين طايفه بود كه ^۲نزديك سراىِ ايالت است و در آنجا نماز به جماعت و قرائتِ قرآن و تعليم قرآن كودكان را و مجلسِ وعظ و طريقِ فتوا و تقوا ظاهر و معيّن بوده است و هست، نه در عهدِ دولتِ اين دو سلطان كردند كه خواجه اشارت كرده است؟
و دگر مدرسه‏اى ميانِ اين دو مدرسه است كه تعلّق به ساداتِ كيسكى دارد كه آن را خانقاهِ زنان ^۳گويند و مصلحان درو مقيم باشند، نه هم در عهدِ سلطان محمّد - نوّر اللَّه قبره - فرمودند؟ و مدرسه‏اى به دروازه آهنين كه منسوب باشد به سيّدِ زاهد بُلفتوح ^۴هم [ نه ]در آن عهدِ^۵ دولتِ سلطان ملكشاهى كرده‏اند؟^۶ و مدرسه فقيه على جاسبى به كوىِ اصفهانيان كه خواجه اميرك‏^۷ فرموده است كه بدان تكلّف‏^۸ مدرسه‏اى در هيچ طايفه‏اى نيست و سادات دارند و در آنجا مجلسِ وعظ و ختمِ قرآن و نماز به جماعت باشد، نه در عهدِ سلطانِ سعيد ملكشاه فرمودند؟ در آن تاريخ كه سرهنگ ساوتكين‏^۹ جامع جديد مى‏كرد براىِ اصحابِ الحديث كه ايشان را در رى مسجد آدينه نبود.

اين نسخه دو عيب و يك حسن دارد:

اما عيب اول اين است كه در اين نسخه عبارت غالب موارد عوض شده، و در بعضى موارد علاوه بر نقل به‏معنى تلخيص نيز به‏كار رفته، بلكه در جاهاى بسيار نيز مطالبى اصلاً و بكلّى حذف و اسقاط شده است. بنابراين مى‏توان گفت: اين نسخه خلاصه‏مانندى از كتاب نقض است؛ زيرا در نتيجه تصرّفات بى‏مورد از قبيل تغيير و تبديل عبارات و تقديم و تأخير و حذف و اسقاط مطالب، وضع تأليف كتاب به‏هم خورده و متن آن در بسيارى از موارد به كلّى عوض شده. حتّى اين غير امين بى‏انصاف در پاره‏اى از جاها چنانكه گفتيم اسامى اشخاص يا امكنه يا ساير اجزاى عبارت را چون نمى‏فهميده يا به نظر خود غير لازم يا مكرّر مى‏فهميده است، اصلاً حذف و اسقاط كرده، و هيچ‏گونه عوض و بدلى به جاى آنها نگذاشته است. بدين جهت نسخه را از حيّز اعتبار انداخته و كتاب ديگرى به عمل آورده است.
اين عيب اوّل نسخه است و ما نظر به همين عيب در غالب موارد از اين نسخه به نسخه متصرّفٌ فيها يا نسخه تحريف شده و گاه‏گاهى هم به نسخه نونويس تعبير كرده‏ايم.
اما عيب ديگر اين نسخه آن است كه از اوايل آن قسمتى ساقط شده است. توضيح آنكه از اين عبارت: «و مانند اين در عهد همه انبياء در وقت نزول خوف بوده است» (سطر 9 ص 24) تا اين عبارت «آنگه گفته است: و همچنين روايات مى‏كنند اين جماعت و مى‏گويند: عن أبي عبد اللَّه عن أبيه عن آبائه عن رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و جعفر از آن اسناد آگاه نيست» (سطر 6 ص 35) از آن نسخه ساقط شده است. بلى غالب قسمت‏هاى اين چند صفحه (يعنى از صفحه 13 تا ص 44 چاپ اول، و از ص 24 تا ص 34 چاپ كنونى) در همين نسخه هم هست؛ ليكن با تقديم و تأخيرى.
ناگفته نماند اين عيب دوم نيز قوياً محتمل است كه از همان تلخيصات و اسقاطات