و بلا و محنت مى‏بود تا ناگاه بر دست ملاحده ملاعين شهيد آمد كه مؤثّر در معرفتِ خداى، قولِ پيغمبر گويند. و چون درجه شهادت بيافت، به آذربيجان، به مراغه مدفون است و قبرش ظاهر. همه از شومىِ ناصبيان و خارجيان كه به اوّل و آخر با ائمّه و خلفا چنين معامله كردند. و آنچه بعد از آن با پسرش راشد كردند، خود معلوم است كه به ذكرِ آن همه كتاب مطوّل شد. ^۱
و خواجه انتقالى مى‏بايست كه چون احوال زيد على و آن سادات دانسته بود، ازين احوال نيز بيگانه نبودى و با يك‏ديگر قياس كردى و بدانستى كه به اوّل و آخر رافضيان اين معانى از ناصبيان آموخته بودند و اقتدا به ايشان كردند، از نكثِ بيعت و كشتنِ امام و برگشتن؛ تا دلش بنگرفتى. و نيز مى‏بايست كه با خصم به قاضى رفتى كه ديده است و شنيده كه گويند كه حسابِ خانه با حسابِ بازار راست نيايد. و بحَمْدِ اللَّه و مَنِّه كه با وجود اين جواب‏ها و معارضات، آن شبهات را خطرى و اثرى بنماند و هر عاقل عالم منصف كه بخواند، سره بداند. و الحمدُ للَّه كما هو أهلُه، و صلَّى اللَّهُ على‏ خيرِ خلقِهِ محمّدٍ المصطفى و الأكرمينَ من آلِهِ.

[ 138 ]

[ وزارت فضل بن سهل در خلافت مأمون و پيشنهاد او در واگذارى خلافت به علويان ]

[ ولايت‏عهدى امام رضا(ع) و نقش فضل بن سهل ]

[ گزارش‏هاى تاريخى روشنگر امانتدارى و عصمت امام رضا(ع) و بى‏اعتقادى مأمون ]

[ مبالغه مؤلف فضائح در شوكت و مكنت فضل بن سهل ]

[ اعتراف مأمون به حق آل محمّد و تمكين او به امام رضا(ع) و اشاره به نقش فضل ]

[ مظلوميت امام رضا(ع) و تغلب و نقض سوگند و ضلالت مأمون عباسى ]

[ شهادت امام رضا(ع) توسط مأمون و نقش نداشتن فضل بن سهل در آن ]

آنگه گفته است:
و چون نوبتِ خلافت به مأمون رسيد و فضل بن سهل ذوالرّياستين، وزير بر مأمون چنان مستولى بود كه دستِ خليفه بر بسته بود و مأمون به ^۲تايى ^۳ نان حكم نتوانستى كردن، و توقيعِ فضل كردى و مُهرِ او نهادى، و بر درم و دينار نام ذوالرّياستين بودى، و شرق و غرب و فرمانِ لشكرها در تحتِ تصرّفِ او بودى. و او مأمون را فرا آن ^۴ آورد كه رايات سياه و لباس سياه طرح كرد

بود. به مَرْج ^۱ به يك‏ديگر پيوستند و آن در ذوالقعده بود لسنة ثلاثين و خمسمائة. ^۲ راست چون شيهه اسبِ سلطان بشنيدند - چنانكه قاعده ايشان است - با رافضيانِ كوفه موافقت كردند و همه بگريختند و چنانكه ايشان زيد على را تنها بگذاشتند، اينان ناصبيان بى‏وفا موكبه خليفه در مصافگاه رها كردند و سرِ خويش گرفتند. سيّدى بدان بزرگوارى اسير و غريب و متحيّر فروماند.
در آن حالتِ نااميدى، مهلهل را مى‏گويد: أين هؤلاء القوم؟ كجا شدند اينان؟ وزير مى‏گويد: هؤلاءِ يا مولاي يَجتمعُونَ بِدبدبةٍ و يفترِقُون بِمقرعةٍ. و گر برين خارجيان بدعهدِ بى‏وفا اعتمادى بودى، پدرانت در خانه منزوى نبودندى، بيرون آمدندى و سَدِّ ثغورِ اسلام كردندى كه خليفه براى اين بايد كه حقِ‏ّ مسلمانان بديشان رساند و حقِ‏ّ خود بر خود نگاه دارد، نه چون قائمِ رافضيان كه در خانه باشد. امّا چون نامعتمدىِ اين خارجيان و ضعفِ يقينِ اينان، پدرانت را معلوم بود، با قائم موافقت كردند و تصرّف نمى‏كردند.
ندامتِ مسترشد را سودى نبود و ملامت فايدتى نكرد. در خيمه‏اى به رسم محبوسان مى‏بود و پشتِ دست مى‏خاييد و بر آن جماعت كه او را مغرور بكرده بودند و فراآب كرده، لعنت و نفرين مى‏كرد. دانم كه ايشان بارى ^۳رافضى نبودند. و مُسترشد در آن خيمه مى‏گفت: آخر من چه كردم كه اينان از من برگشتند؟! گفتند: اينان را ظنّ چنان بود كه تو لعنتِ على باز جايگاه ^۴ خواهى نهادن. چون از اعتقادِ پاكيزه و سيرت نيكوى تو بدانستند كه روا ندارى، از تو برگشتند و عهد و پيمان بشكستند كه اينان دشمنانِ على‏اند؛ كسى را متابعت كنند كه على را دشمن دارد. و آن سيّد در آن غصّه