قادر است، به خلافِ يزدان و اهرمن. و چون مذهبِ مجبّران درست شد كه به گبركى ماننده‏تر است، درين صورت اين قدر كفايت است و تمام. و الحمدُ للَّه ربّ العالمين.
و امّا [ جواب ] آنچه گفته است كه «همچنان‏كه گبركان مولاىِ آلِ ساسان ^۱باشند، رافضيان مولاىِ علويان باشند» آن است كه عجب آيد از كسى كه دعوىِ مسلمانى كند و نمايد كه از علم بهره‏اى دارد و سر به گريبانِ امّتى بر آورده است، آنگه علويان و آل و ذرّيّتِ فاطمه را به آلِ ساسان قياس كند، و نداند كه درين اجرا سيّد ولدِ آدم را - صلى اللَّه عليه و آله - با ساسان گبر برابر كرده باشد. و حقيقت اين است كه غرضِ اين مصنّف انتقالى اين بوده است از جمعِ اين كتاب، تا جايى بواطن و اسرارِ كيشِ ملاحده را ظاهر كند، و جايى به‏رمز محمّد و على را با ساسان گبر برابر كند، و چون هر دو را كافربچه و ناپاك‏زاده داند، اين معنى هم روا دارد. وگر به قرآن ايمان داشتى، بدين آيت مقرّ بودى كه بارى تعالى محمّد را - صلى اللَّه عليه و آله - مى‏گويد: «قُلْ لا أسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أجْرًا إلاَّ الْمَوَدَّةَ فى الْقُرْبى‏».^۲ علويان را و فاطميان را به آلِ ساسان گبر برابر نكردى، و شيعت و اتباعِ ايشان را با گبركان برابر نكردى. وگر به محمّد عبداللَّه - عليه السلام - معترف بودى اين خبر را انكار نكردى كه «مَثَلُ أهل بيتي كَمَثَلِ سفينةِ نوحٍ، مَنْ رَكِبَها نَجا و مَنْ تَخَلَّفَ عنها غَرِقَ».^۳ وگر به اجماعِ امّت و قولِ صحابه كبار راضى بودى و از آنِ ^۴ تابعين بزرگوار، ^۵ مخالفتِ اين حديث به‏روا نداشتى كه به اتّفاق و اجماع از صاحبِ

شيعت گواه ^۱است كه بارى تعالى قادر است بر قبيح، چنانكه قادر است بر حَسَن، امّا اختيارِ فعل قبيح نكند ازين وجوه كه گفته شد.
و همچنين مذهبِ شيعتِ اصوليّه اين است كه فاعلِ مكلّفْ قادر است بر فعل حَسَن و قادر است بر فعل قبيح؛ و مخيّر است اگر خواهد ايمان آورد و طاعت كند، و گر خواهد كافر باشد و معصيت كند. و قدرتْ صالح است ضدّين را، و مكلّف مخيّر است بر خير و شرّ، و نيك و بد، و كفر و ايمان قادر است.
پس اين مسئله به خلاف آن قياس است كه خواجه كرده است كه يزدان مطبوع است بر خير، و قادر نيست بر شرّ، و اهرمن مطبوع است بر شرّ و بر خير قادر نيست.
و مذهب گبركان درين مسئله به مذهبِ مجبّران ماننده‏تر است كه گويند: هر مكلّف كه مطبوع باشد از قِبَلِ خداى بر ايمان و طاعت، هرگز كفر نتواند آوردن و معصيت نتواند كردن، و مُكرَه است و مُجبَر، چنانكه يزدان. و اين بنده كه كافر و عاصى است، اختيارِ ايمان و طاعت نتواند كردن، چنانكه اهرمن. و درين صورت گويند: ابليس و فرعون و بوجهل هرگز نتوانند كه ايمان آورند، و سلمان و بوذر و مقداد را به قهْر خداى بر ايمان داشت، نه فعل ايشان بود. پس مجبّرى بهتر مى‏ماند به گبركى درين صورت. و هر عاقل كه به انصاف تأمّل كند، انكار نكند كه درين اختيار مجبّرى به گبركى بهتر مانندگى دارد كه به رافضى‏اى.
و آن شبهت دوم كه تلبيس كرده است بر عوام كه «شيعت منفعت و مضرّت از خداى ندانند» به خلافِ آن است. منافعى كه از فعلِ خداى تعالى باشد چون اصولِ نعم، و فروع نعمت، و خلقِ همه اجسام و همه اعراض مخصوصه، همه از فعلِ خداى تعالى دانند، و مضرّتِ بسيار چون بيمارى و مرگ و خلقِ موذيات، همه - اگرچه در آن لطف و اعتبار و أعواض ^۲ باشد - همه از فعلِ خداى تعالى دانند. و طاعت و معصيت را حوالت كنند به بندگان و مكلّفان؛ تا خداى تعالى نافع و ضارّ باشد، و بنده بر خير و شرّ