عبادت از فعلِ ما باشد دگرباره مذهبِ خواجه خطا باشد.
و امّا معنىِ «إيَّاك نَستَعينُ» چون بنده در طاعت از خداى استعانت خواهد تا عبادت كند، دليل باشد كه بنده نيز فاعلِ مختار است كه آلت از خداى خواهد، و فعلْ او كند.
امّا معنىِ «اهْدِنا الصرَط الْمُستَقيمَ» كه ما را هدايت كن و بنماى راه راست، ^۱حقّ است و درست، و به مذهبِ ^۲
اهل عدل است. به دنيا تكليف و اعلام و عقل و قدرت و همه اصولِ نعمت و فروعِ نعمت و بعثتِ رسل و اعلامِ شريعت، و انزالِ كتب همه از قِبَلِ خدا است تبارك و تعالى، و به قيامت راه به بهشت نمودن، و به توبه اسقاطِ عقاب كردن و به فضلْ قبولِ بى‏توبه، و قبولِ شفاعتِ انبيا و اوليا همه از قِبَلِ خدا است تبارك و تعالى و تقدّس. و حوالتِ اين هدايت بدو كنيم و همه انبيا هم چنين كرده‏اند، و تا آخر سوره به همه الفاظ و كلمات و نعمتِ موجود و موعود معترف بوده‏ايم و مذهبِ ماست و در جوارِ رحمت و لطف و هدايتِ خداييم. و عجز و ضعفِ بندگى نمودن اقتدا است به انبيا و اوليا - عليهم السلام - . امّا ايمان و طاعت به فعل و اختيارِ ما بحاصل ^۳ آيد از طريقِ نظر به دل ^۴ در مصنوعات و محدثات. و كفر و معصيت را

و معنى «ربّ العالمين» كه گفته است: «به قول رافضى و قدرى ما هر يك پروردگارِ خود باشيم»، حاشا كه اين مذهبِ شيعت باشد كه چون درست كرده آمد كه فاعلِ اسباب و آلات و أعضا همه خداى است، و قدرت و قوّت از او است، و خلق همه مشتهيات ^۱از فعلِ او است تبارك و تعالى كه اصول و فروعِ نعمت اين است و ما را الّا تصرّفى نيست و پروردگار خدا است، و روزى‏دهنده و مدبّر و مقدّر و مصوّر، و غير او بر آن قادر نيست. و هو أقدرُ القادرين و أحسنُ الخالقين و خيرُ الرّازقين و ربُّ العالمين.
و معنى «مَلِكِ يَوْمِ الدّينِ» كه گفته است كه «مذهبِ رافضى چنان است كه او مالكِ أفعال و أعمالِ ما نباشد»؛ جواب آن است كه اگر از معنىِ «مالك» فاعل مى‏خواهد، نباشد، و يك فعل به دو فاعل محال است، و بنده فاعلِ فعلِ خود است، و مخيّر و مختار است، و فعل غيرى را به دگرى حوالت كردن نامعقول است، و به فعلِ خود بنده را بگرفتن، نه عدل است و بارى تعالى منزّه و مبرّا است از فعل قبيح و ظلم. وگر ^۲ از «مالك»، حاكم و عالم مى‏خواهد، هست. به افعالِ ما همه عالم است، و حاكم است روزِ قيامت كه مطيع را بر طاعت ثواب دهد، و عاصى را بر عصيان عقاب كند، و مؤمنان را به ايمانِ ابد در بهشت بدارد، و كافران را به كفرِ ابد در دوزخ بدارد، كه مالكى حكيم است و حاكمى عدل، «لا يَظْلِمُ النّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النّاسَ أنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»^۳ و لا يظلمُ في عدلِهِ و لا يجُورُ في حُكْمِهِ. ^۴
امّا در معنىِ «إيَّاك نَعْبُدُ» مصنّف تقيّه بكرده است و بگريخته چون خرِ لنگ كه بارِ آبگينه دارد و وحل ^۵ باشد؛ چون بيفتاد در شوره، آنجا نه بار بماند و نه خر و نه خربنده؛ ^۶ كه اگر فعلِ ما خلقِ خدا باشد على زعمِهِ «إيَّاك نَعْبُدُ»گفتن، خطا باشد؛ وگر