خداى باشد و موسى و محمّد و ابراهيم عاصى باشند. بنماند الّا آن كه خداى و همه انبيا و همه مؤمنان از همه كفّار ايمان مى‏خواهند تا بعثتِ رسل و انزالِ كتب و امر و نهى حق باشند. و ابليس و بوجهل و فرعون بر خلاف اراده خداى كفر مى‏خواهند، و مشيّتِ خداى تعالى را نقصانى نباشد كه منفعت و مضرّت ^۱بر وى روا نيست و او مُريد ايمان و طاعت است، و كاره است همه مقبَّحات را، از كفر و غير آن.
پس «ما شاءَ اللَّه كانَ و ما لمْ يشأْ لَمْ يَكُنْ» مقيّد بايد گفتن نه مطلق. و تقديرش چنان باشد كه «ما شاءَ اللَّهُ مِن فعل نفسه كانَ، و ما لمْ يَشَأ مِن فعلِ نفسه لمْ يكُنْ». و اتّفاق است كه همه مسلمانان مى‏گويند: «لا مردَّ لأمرِ اللَّهِ ^۲ و لا رادّ لِحُكْمِهِ». ^۳ و اتّفاق است كه كفّار و عُصاة همه ردِّ امرِ خداى مى‏كنند از ايمان و طاعت. تا اين كلمت را به آن كلمت قياس مى‏كند، تا شبهت بر خيزد؛ چنانكه مذهبِ اهل عدل است و عقل بر آن گواه است؛ به خلافِ آن كه مذهبِ اهلِ جبر است كه درست شد كه بارى تعالى مُريد كفر و قبايح نيست. و الحمدُ للَّه ربِّ العالمين.

[ 172 ]

[ پاسخ به شبهه مؤلف فضائح در باب توفيق و خذلان الهى ]

[ متوقف بودن ايمان و اطاعت بر توفيق و لطف الهى از نظر شيعه ]

[ معنى مختار بودن انسان و ابتناى ثواب و عقاب بر اختيار ]

[ سلب توفيق و مفهوم خذلان الهى از نظر شيعه ]

آنگه گفته است:
و فضيحت ششم آن است كه روافض به توفيق و خذلان بنگويند و در قرآن است كه: «وَ ما تَوْفيقى إلاّ بِاللَّهِ»^۴و خود آن را نشناسند. هر كه ايمان آورد، گويند: خود موفّق ^۵ است، و هر كه نياورد گويند: به خودى خود مخذول است، خداى را خود هيچ توفيقى و لطفى و خذلانى نيست در ايمانِ مؤمن و كفرِ كافر و طاعتِ مطيع و عصيانِ عاصى.

نه به خداى. پس اگرچه خداى تعالى خواهد و حاصل نيايد، نقصانِ خدايىِ او نباشد كه فعل غيرِ او است.
و چه گويد ^۱خواجه سنّى خداى تعالى مقدّراً ^۲ از فرعون و بوجهل، يا كفر مى‏خواهد يا ايمان؟ اگر كفر مى‏خواهد، خود مرادِ او حاصل است. موسى را با عصا و يدِ بيضا فرستادن، و از فرعونِ مُجْبَرْ مقهور ايمان طلب كردن، عبث باشد كه نه خداى تعالى مى‏خواهد و نه خود فرعون قادر هست ^۳ بر ايمان، و هم‏چنين محمّد را - عليه السلام - با قرآن و ذوالفقار به بوجهل و غيرِ او از كفّار فرستادن هم عبث باشد كه ايشان نتوانند كه ايمان آرند ^۴ و نه خداى خواهد از ايشان كه ايمان آورند. پس اگر مى‏خواهد، ^۵ انكارِ خواجه چيست؟ و گر نمى‏خواهد فرستادن پيغمبر چيست؟ و چون خداى از فرعون و بوجهل كفر مى‏خواهد، نگويى ^۶ موسى و محمد چه مى‏خواهند؟! اگر هم كفر مى‏خواهد، تشديد و خصومت چيست؟ وگر ايمان مى‏خواهد، مخالفتِ خداى از رسولان چگونه روا باشد؟! و گوييا ^۷ ابليس از فرعون و بوجهل كفر مى‏خواهد يا ايمان؟ اگر ايمان مى‏خواهد، محال است كه او سرِ كافران است. پس بنماند الّا آن كه ابليسِ از ايشان و از همه كافران كفر مى‏خواهد و خداى به مذهبِ خواجه هم كفر مى‏خواهد و پيغمبران همه ايمان مى‏خواهند. آمد اينجا ^۸ آن كه ابليس آن مى‏خواهد كه خداى، و آن كفر است، و موسى و محمّد خلافِ آن مى‏خواهند كه خداى، و آن ايمان است! زهى مذهب و اعتقاد و طريقه كه ابليس مطيعِ