معلوم است كه همه موجود گويد و اثبات كند؛ چنان كه در مواضعِ اين كتاب بيان كرده‏ايم. و الحمدُ للَّه ربّ العالمين.

[ 175 ]

[ عدم انتساب قبايح و معاصى به خداوند از نظر شيعه ]

آنگه گفته است:
فضيحت نهم. مذهب و اعتقادِ أهلِ حقّ آن است كه برگ از درخت بنيفتد الّا به فرمانِ خداى تعالى و خداى است مُغَيِّرْ و مُدَبِّرْ و مُحرِّكِ اشيا، و خالقِ أجسام و أعراض او است. و رافضى گويد: خداى را تعالى ^۱ اندرين أشيا تصرّفى و صنعى و تدبيرى نيست، و هر فعلى را به فاعلِ دون خداى ^۲ اضافت كنند.
اما جواب اين كلمات آن است كه خلاف نيست كه مذهبِ شيعه اصوليّه - كثّر اللَّه عددَهُم - درين مسئله به خلافِ مذهبِ مجبّره و قدريّه و مشبّهه و أشاعره و كُلّابيّه است. و شيعه خلقِ همه أجسام و أعراضِ مخصوصه را حوالت به خداى تعالى كنند، امّا كفرِ بوجهل و دعوىِ فرعون و غرورِ قارون و زناىِ زانيان و لواطه ^۳ لوطيان و كذب [ كاذبان ]و فسقِ فاسقان، حوالت به فعل و مشيّت و ارادتِ خداى تعالى نكنند و بارى تعالى را منزّه و مبرّا دانند از افعالِ فضايح و قبايح؛ چنانكه در مواضعِ اين كتاب بيان كرده شد به توفيقِ خداى. و مذهبِ خواجه انتقالى چُنان است كه فاعلِ كفر و زنا و لواطه همه خدا است و مير و مخنّث ^۴ و تركنارِ ^۵ خراباتى و جعده قمارباز و سوسىِ ^۶

بوده است و برين مُشاركت لازم آيد. و روافض اندرين به دو گروه ^۱ باشند: بهرى مُثبت و بهرى نافى.
اما جواب اين شبهت آن است كه خلافى نيست كه متكلّمان متحقّقان ^۲ شيعت را مذهب اين است - خلفاً عن سلفٍ - كه بارى تعالى عالم است لِنفسِهِ و لذاتِهِ لا عنْ علّةٍ و لا عنْ حاجةٍ. و چون لم‏يزل حاصل بوده است برين صفت - أعنى عالمى - لابُدّ او را غير ذاتِ پاكِ خود معلوماتى باشد و مُحال باشد كه معلومات كه غيرِ ذاتِ بارى تعالى باشد، موجود باشد. پس معدوم باشد و معدوم [ را ] ازينجا «شي‏ء» گويند. ^۳ و از مصطلح معتبرانِ اهلِ لغت معلوم است كه گويند: هذا شى‏ءٌ موجود، و هذا شي‏ءٌ معدوم. و اين لفظى مشتمل است هر دو معنى را. ^۴ و مذهبِ اهلِ عدل همه اين است و نافى و مُثبت را در معنىِ اين اجرا خلافى نبوده است.
و مشاركتْ خواجه اشعرى را لازم است كه ذاتِ بارى تعالى را ^۵قديم ازلى گويد، ^۶ آنگه هشت قديم دگر با وى در ازل اثبات كند. ^۷ پس معدومْ موجود نباشد، امّا قديم مثلِ قديم باشد و در مسائلى معيّنه كه اشاعره رى را با يك‏ديگر خلاف است، معلوم است، چون عصمتِ انبيا و زلّتِ انبيا و وجوبِ معرفت و غير آن. پس خواجه انتقالى چون بر مذهبِ مسلمانان به‏دروغ تشنيع زند، بايد كه مذهبِ بد خود فراموش نكند كه اگر به دو نيمه است، عالم و خطيب، خواجه راست، وگر مشاركتْ لازم است خواجه راست كه هشت قديم را با ذاتِ قديم اثبات كند. و اثباتِ ذرّه اوّليّت ^۸ از مذهبِ خواجه