^۱آلت بر فعل در هر صناعت بايد كه متقدّم ^۲ باشد؛ چنانكه تيشه بر در بايد كه متقدّم ^۳ باشد و قلم بر كِتبت ^۴ و مانند اين. و آلت روا باشد كه از فعلِ غير باشد و اين وجهى معقول و معلوم است. و به يك آلت هزار فعل مختلف شايد كرد، و چون قدرت از فعلِ خدا است ^۵ و فعلى كه واقع آيد، از آن قدرت از فعلِ ما باشد، نه ممتنع باشد كه قدرت قبل الفعل باشد خلافِ مذهَبِ مجبّره.
اما آنچه گفته است كه «خداى حركت و سكون مى‏آفريند و بنده به اختيار كسبِ آن مى‏كند» هر عاقلى را بر چنين سخن خنده آيد كه نمى‏دانم كه وقوع حركت و سكون را حوالت به اختيارِ خدا است يا حوالتش به كسبِ ما است! اگر هم اختيار خداى مى‏بايد و هم كسبِ ما در يك فعل، پس مشاركتْ خواجه [ را ]لازم است برين اطلاق. وگر بى‏كسبِ بنده وقوعِ فعل از خداى صحيح است، حوالت و اضافتِ آن به بنده وجهى نامعقول باشد؛ وگرنه و مشاركت روا نيست و بنده را فعلى هست، مذهبِ ^۶ خواجه مجبّر ^۷ باطل و فاسد باشد.
و مفوّضه، مجبّره باشند كه يك نيمه فعل را به خود تفويض كنند، و مشاركت هم ايشان را لازم باشد كه فعلى را به دو فاعل حوالت كنند. بر سبيل اختصار، اين است جوابِ اين شبهت، و شرحْ در كتبِ شيعه - بحمد اللَّه - مذكور و مسطور است.

[ 177 ]

[ تهمت كفر به ابو طالب از سوى مؤلف فضائح ]

[ پاسخ شبهات مربوط به ايمان ابوطالب و گزارش شواهد ايمان آوردن ابو طالب ]

[ اشعار ابوطالب در دفاع از پيامبر(ص) ]

[ پشتيبانى مستمر ابوطالب از پيامبر(ص) و مقابله او با مخالفان دعوى نبوت ]

[ ارث نبردن كافر از مؤمن و ارث‏برى مؤمن از ميراث كافر در مذهب شيعه ]

[ ارث‏برى على(ع) از ابو طالب ]

[ رد گفتار مؤلف فضائح در نظر شيعه درباره عباس و اشاره به وصايت و امامت على(ع) در حضور خويشان ]

[ حكام امت داراى عصمت، مفترض الطاعه و منصوص از طرف خدا، از خاندان ابو طالب‏اند ]

آنگه گفته است:
فضيحت يازدهم. رافضى بوطالب را با ظهورِ كفرش مؤمن گويد؛ و - عليه

خمرفروش، ^۱همه منزّه و مبرّااند. درين هر دو مذهب تأمّل بايد كردن تا خود مُحِقّ كيست و مبطل كيست. و الحمدُ للَّه ربِّ العالمينَ حمدَ الشّاكرين.
امّا آلت و قدرت و قوّت همه از افعالِ خدا است به مذهبِ ما، و بنده مكلّفْ مخيّر است در اختيارِ طاعت و معصيت؛ تا ثواب و عقاب و مدح و ذمّ بر اصل باشد، و امر و نهى و كتاب و شريعت و بِعثتِ رسل بر قاعده حكمت و حجّت باشد.

[ 176 ]

[ پاسخ شبهات مؤلف فضائح در باب رابطه قدرت و فعل ]

[ رابطه قدرت و فعل و مبانى اختيار در كلام شيعه ]

[ همسانى عقيده مجبّره و مفوّضه در باب اختيار و قدرت بر فعل ]

آنگه گفته است:
و فضيحت دهم. روافض ^۲ گويند: ^۳ قدرتْ قبلَ الفعل است و گويند: خداى اوّل قدرت بيافريد و آنگه امر كرد به فعل، و كار وا ماست. ^۴ و مذهبِ اهل حقّ آن است كه قدرت وا فعل است. ^۵ خداى تعالى به يابه ^۶ مى‏آفريند فعل و حركت و سكون مى‏آفريند و بنده به اختيار كسبِ آن مى‏كند. و بدين سبب رافضى را مفوّضه گويند.
اما جواب اين كلمات نامعقول و شبهت‏هاىِ نادرست كه اين مصنّفِ سنّى آورده است، بر سبيل اختصار آن است كه اوّلاً هر عاقلى و عالمى مصنّف ^۷ داند كه قدرت چون به منزله آلت است، بايد كه قبلَ الفعل باشد كه در شاهد معلوم و مصوّر است، كه