خود حكايت كرده است كه بيشترِ اخبارش بىمعوّل باشد و اَكْثَرِ راويانش نامعتمد؛ چنانكه راوىِ خواجه ناصبى يكى قيس بن أبى حازم ۱ است كه اين خبر در تشبيه روايت كرده است بهدروغ از رسول - عليه السلام - كه گفت: «سترونَ ربّكم كما تَرون القمرَ ليلةَ البدر لا تضامُون فى رؤيتِهِ». ۲ و اين قيس بن [ أبى ]حازم ناصبى بيرون از آن كه مطعون است، معروف است به خارجىاى و دشمنىِ على كه از وى شنيدهاند كه گفت: تا على را ديدم كه قومِ كوفه را به قتالِ معاويه دعوت مىكرد، كينه وى هنوز در دل من است ۳ و نيز ديوانه بوده است اين قيس بن [ ابى ] حازم ۴ الخارجى تا به حدّى كه اسماعيل بن [ أبى ]خالد روايت مىكند كه روزى مرا گفت: دو درم به من ده. گفتم: تا آن را چه كنى؟ گفت: تا عصايى بخرم و بدان سگان را از شهر به در كنم. پس خواجه را ۵كه راويانِ بدين بزرگوارى باشند، شايد كه بر محمّد بن الحسن الصّفّار مؤمن و معتقد و معتمد ۶ طعن نزند؛ امّا به زبانِ سگ آبِ دريا پليد نشود. وگر راويانِ شيعت را اسناد به جعفر باشد، راويانِ خواجه را اسناد به بوهريره و اَنَسْ و ابوعبيده و به عاص و وقّاص ۷ باشد بهدروغ و راست. قياسى بكند تا خود راويان و ائمّه شيعت را با ايشان برابر شايد كردن يا نه؟ فشتّانَ ما بين محمّدٍ و محمّد. ۸
و امّا آن خبر كه ردّ كرده است و تعجّب نموده كه از امّ سلمه روايت كردهاند، دگرباره به حساب كورتر است كه راويانِ خبر بيشتر سنّى و حنفىاند و در كتبِ فريقين ظاهرتر است كه در كتبِ شيعت. اوّلاً راوىِ اين خبر، قاضى بوبكر احمد بن
1.م - ح - د: «قيس بن حازم».
2.مراجعه شود به: صحيح البخاري، ج ۱، ص ۱۳۹ و ۱۴۳، و ج ۶، ص ۴۸، و ج ۸، ص ۱۷۹؛ صحيح مسلم، ج ۲، ص ۱۱۴؛ سنن ابن ماجة، ج ۱، ص ۶۳، ح ۱۷۷.
3.براى تحقيق اين حديث و ترجمه راوى آن قيس بن [ أبى ] حازم، رجوع شود به تعليقه ۲۱۶.
4.م - ب - ن: «قيس بن الحازم».
5.صفحه «۶۰۰» چاپ قديم
6.ح - د به جاى «بر» در سابق «را» در اينجا.
7.مراد از «عاص» پدر عمرو عاص، و مراد از «وقاص» پدر سعد بن ابى وقاص است.
8.مأخوذ از مصراع معروفى است؛ به اين عبارت: «شتان بين محمد و محمد» و جارى مجراى مثل شده است.