تعليقه 25
اين كه مصنّف رحمه اللَّه عليه در نقض گفته: «إذا لم تَستحي، فَاصْنَعْ ما شئتَ»؛ از امثال انبيا عليهم السلام است.
مجلسى رحمه اللَّه عليه در بحار (جلد 15، جزء ثانى، ص 197 چاپ امين الضّرب) از عيون الأخبار و امالى صدوق و قصص الأنبياء راوندى نقل كرده: «حضرت رضا عليه السلام از آباء معصوم خود نقل نموده كه پيغمبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرموده: لَمْ يَبْقَ مِن أمْثالِ الأنبياء إلّا قولُ النّاس: إذا لم تَستحي، فَاصْنَعْ ما شئتَ».
حكيم سنايى رحمه اللَّه عليه در حديقه به اين مَثَل اشاره كرده است (ص 271 چاپ مدرّس رضوى):
«آدمى چون بداشت دست از صيتهر چه خواهى بكن كه فَاصْنَع شِيت»
تعليقه 26
ترجمه «طاهر» كه ممدوحِ متنبّى است
اين كه مصنِّف رحمه اللَّه عليه در اثناى تجليل سيّد مرتضى علم الهدى رحمه اللَّه عليه گفته است: «و پدرش سيّد أجل طاهر نقيب السّاده - تا آن كه گفته: - و متنبّى درين قصيده، مدحِ او مىگويد:
إذا علويّ لم يَكن مِثلُ طاهرٍفما هُو إلّا حجّة للنَّواصب»
اشتباه است؛ كه منشأ آن، اشتراك طاهر است در اطلاق طاهر بر حسين والد عَلَم الهدى و بر ممدوحِ متنبّى در اين قصيده، يعنى طاهر بن الحسين بن طاهر.
چراكه نام پدر عَلَم الهدى، حسين است و طاهر بر او به عنوان وصفْ اطلاق شده و او دو فرزند داشته كه رضى و مرتضى باشند و صاحب ديوان مظالم در بغداد بوده؛ و ممدوحِ متنبّى، نام اصلى وى طاهر بوده و فرزندى از او باقى نمانده و ساكن در رمله شام بوده است، إلى غير ذلك از امورى كه دلالت بر مغايرت مىكند؛ و مخصوصاً اگر ملاحظه نَسَب هر دو بشود. و اين مقدار، براى ما در اثبات مدّعا، كافى است.
تعليقه 27
شيخ كبير ابو جعفر بابويه
اين كه مصنّف رحمه اللَّه عليه گفته: «و فضل و بزرگى شيخ كبير ابو جعفر بابويه - رحمةُ اللَّه عَلَيه - را خود چگونه انكار توان كرد از تصانيف و وعظ و درس، و از رى تا بلاد تركستان و ايلاق، اثر علم و فضل و بركات زهد و امانت او پوشيده نيست».
محكمترين دليل بر صحّتِ اين گفتار، عبارت خود صدوق رحمه اللَّه عليه است كه در اوّل من لا يحضره الفقيه گفته.
و در لوامع صاحبقرانى عبارت را چنين ترجمه كرده (ج 1، ص 54): «امّا بعد از حمدِ حق - سبحانه و تعالى - پس به درستى كه چون قضا مرا كشانيد به بلاد غربت، و قَدَر به سبب غربت، مرا به زمين بلخ انداخت در قصبه ايلاق. و ظاهراً ايلاق، قصبهاى است از قصبههاى بلخ؛ و محتمل است كه مراد، اين باشد كه بلخ از قصبههاى ايلاق است و ايلاق، تركستان باشد».
