مشاهير فقهاى آن طايفه هستند و با وجود اين، چون از تربيتيافتگان مكتب علم و ادب و نحو سيّد بزرگوار علم الهدى - قدّسَ اللَّه تربتَه - بودهاند و هر دو تا آخر عمر، قدر آن نعمت را دانسته و تا آخرين دم، بساط آن درس را پهن كرده و به روايت و تدريس آن مىپرداختهاند، علماى خاصّه نيز مانند علماى حنفى - و بلكه مانند علماى ساير فرق عامّه نيز - از خوان اِنعام و بساط تدريس آن دو بزرگوار - جزاهُما اللَّه عن الإسلام و أهله خيرَ الجزاء - مستفيد و بهرهمند مىشدهاند. و چون نظر به كثرت اشتغال آن دو عالم به تدريس غرر و درر و تخصّص هر دو در نقد جواهر كنوز آن كتاب شريف، روايت آن دو كتاب در زمان ايشان، غالباً روايت معتبر و مشهور بوده، از اين روى، علماى شيعه - رضوانُ اللَّه عليهم - نيز در سلسله روايت آن كتاب، نام آن دو نفر را با آن كه حنفى بودهاند، مانند علماى شيعه بردهاند و نظر به امر مزبور، آن را از ايشان روايت كردهاند. پس ظنّ ناقد بصير اَفندى - أعلى اللَّه مقامه - كه در حقّ قاضى ابو محمّد حسن استرآبادى گفته: «و لذلك قد يظنّ كونه من العامّة» صائب و درست است؛ به دلالت تصريحات علماى معاصر وى به اين امر. و همچنين است حال درباره قاضى احمد بن علىّ بن قُدامه، چنانكه دلايلش به تفصيل ياد شد؛ فالحمدُ للَّه الّذي هدانا لهذا و ما كُنّا لنهتدي لولا أن هدانا اللَّه.
تعليقه 82
بقيّه ترجمه خليفه زاهد و بقيّه ترجمه يرنقش بازدار
رافعى در تدوين گفته: «خليفة بن أميركا الخرّاط الزاهد القزويني، كان مقيماً بأبهر، بلغني أنّه انتقل من قزوين إليها و هو ابن أربع عشرة سنةً، و مات بها و هو ابن أربعٍ و ثمانين. و قال الإمام أبو محمّد البُخاري في سراج العقول: قد شهدنا رجلاً في زماننا أمسك عن الطعام قريباً من ثلاثٍ و عشرين سنةً يقال له: خليفة الخرّاط، و كان من قزوين و مُقامه بأبهر و نواحيها، و كان يعبد اللَّه ليلاً و نهاراً بلا ضعفٍ».
چنانكه ملاحظه مىشود و از اسلوب ترجمه صريحاً معلوم مىگردد، اين خليفه متوفّى به ابهر، هيچگونه ربطى به خاندان خليفة بن ابى اللّجيم قزوينى رحمه اللَّه عليه كه بيتى از بيوت علم شيعه در قزوين بودهاند ندارد و قرائن قويّه نيز دلالت مىكند كه عادةً بعيد است از چنان خاندانى كه به نور ولايت ائمّه معصومين منوّر بوده و ناشر آثار و اخبار و مروّج مذهب آن حضرات عليهم السلام بودهاند، چنين آدم بىربط مبتدعى كه 23 سال از طعام امساك كند و بدين وسيله، دكّان شهرتى براى خود باز نمايد، پديد آيد! در هر صورت چون بعيداً محتمل است كه توهّم انتساب اين خليفه به خاندان خليفة بن ابى اللّجيم براى برخى از كسانى كه اطلّاع كافى بر قراين احوال او ندارند پيش آيد، اين ترجمه را نوشتيم تا با تدبّر در آن، توهّم ايشان برطرف شود. و نيز چون فضلا ترجمه خليفه زاهدِ نامى را بشنوند كه رافعى درج كرده است، تصوّر خواهند كرد كه ترجمه خليفة بن ابى اللّجيم، مورد بحث است، قهراً به دنبال تحصيل و ملاحظه آن خواهند افتاد و تدوين نيز چاپ نشده و در دسترس نوع فضلا قرار نگرفته است؛ از اين روى، در زحمت خواهند بود. پس نقل اين ترجمه براى ايشان نيز از اين جهت مفيد است كه عبارت رافعى را بدون كم و زياد ملاحظه مىكنند و در مىيابند خليفة بن اَبى
