ما فى شرق الأرض و غربها و برّها و بحرها و غير ذلک ممّا يرى و به يعلم ما يعلم. ۱
خلاصه روايات فراوان در اين باب، آن است كه انبياء و پيامبران و ائمّه ـ بر ايشان درود باد ـ داراى پنج روح هستند: يكى روح‌القدس است كه به‌وسيله آن پيامبران مبعوث مى‌شوند. اين روح‌القدس خواب ندارد، دچار غفلت نمى‌شود، لهو از او سر نمى‌زند، سهو به او راه ندارد و آنچه در شرق و غرب زمين و خشكيها و درياهاست و هرچه غير از آنها كه قابل ديدن باشد، به‌وسيله او ديده مى‌شود و آنچه قابل دانستن باشد، به‌واسطه او دانسته مى‌شود.
آسيب شناسى عصمت
گفتيم امورى هستند كه انسان با برخوردار شدن از آنها عصمت مى‌يابد. پس معلوم مى‌شود در مقابل، عواملى نيز هستند كه موجب مى‌شوند عصمتى كه بندگان مى‌توانند از آن برخوردار باشند، شامل حالشان نشود يا عصمتى كه در گذشته داشته‌اند، از آنها گرفته شود. به دو مورد از آن عوامل اشاره مى‌شود:
1. جهل
بيان شد كه از عوامل مهمّ عصمت بندگان، علم است. با توجّه به رابطه علم و جهل، بديهى است كه جهل و هواى نفس از آسيبهاى مهمّ براى عصمت انسان است. در ادامه روايتى كه در بحث طينت از امام صادق علیه السلام نقل كرديم، چنين آمده است :
إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَكَتَ فِى قَلْبِهِ نُكْتَةً سَوْدَاءَ وَ سَدَّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ، وَ وَكَّلَ بِهِ شَيْطَاناً يُضِلُّهُ. ثُمَّ تَلاَ هَذِهِ الآْيَةَ:(فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِى السَّماء)۲.۳
1.نمازى، ج ۴، ص ۲۰۹ (لغت روح)
2.انعام (۶) / ۱۲۵
3.شيخ صدوق، التوحيد، ص ۴۱۵، ح ۱۴، باب ۶۴
