مرحوم آقا ضيا هم طريق تحصيل معرفت خداوند سبحان را منحصر در نظر و استدلال نمىكند و مىگويد:
فَلا يَنبَغى الإشكال فى كِفايَةِ الجَزمِ و المَعرِفَةِ وَلَو مِنَ التَقليدِ و كثرَة إلقاء الأبَوَين و غيرهما؛۱
پس اشكال در كفايت مطلق جزم و معرفت، سزاوار نيست، اگر چه از تقليد و كثرت القاى پدر و مادر و ديگران حاصل شود.
مرحوم آقاى خويى هم همانند شيخ انصارى و آقا ضيا، استناد به دليل و برهان را در تحصيل معرفتْ لازم ندانسته و جزم و علم حاصل از تقليد را هم كافى شمرده است. ۲
پس روشن شد كه در معرفت خداى متعال، نه تنها نظر و استدلال، لازم و واجب نيست، بلكه وجوب و لزوم آن بر همگان، غير مقدور است. بر اساس اصول و مبانى اعتقادى دينى نيز - چنان كه شيخ انصارى فرمودند - ، نظر و استدلال در باب معرفت پروردگار، بدون تعريف خود او، معرفتى به دنبال نمىآورد و با وجود تعريف الهى، تمام ادلّه و براهين اثبات عقلى وجود خداى تعالى را هدفگيرى نمىكنند؛ بلكه همه براى توجّه دادن به معروف فطرى است.
د. معرفت خدا در آيات و روايات
معرفت خداوند متعال از نظر آيات قرآن كريم و روايات اهل بيت عليهم السلام «فطرى» است. آياتى مانند: (أَفِى اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ)،۳(صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً)،۴(فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِى فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا)،۵(وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ)۶ و (فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ)۷ و نيز آيات ديگرى كه به جهت اختصار، از نقل آنها خوددارى گرديد، خدا را ظاهر و آشكار
1.نهاية الأفكار، ج۲، ص۱۹۵.
2.ر.ك: اجتهاد و تقليد، ص۴۱۱.
3.سوره ابراهيم، آيه ۱۰.
4.سوره بقره، آيه ۱۳۸.
5.سوره روم، آيه ۳۰.
6.سوره عنكبوت، آيه ۶۱.
7.سوره غاشيه، آيه ۲۲.
