شايان ذكر است كه رويكرد برخى از كتابهاى معرفى شده در فهارس دانسته نيست. كتاب المطالب الفلسفية از ابوطالب عبد اللَّه بن احمد بن ابى زيد الأنبارى۱ و كتاب المنهج فى الحكمة از سيّد ذو المناقب بن طاهر بن ابى المناقب حسينى (حسنى)۲ رازى،۳ در اين حوزه جاى دارند.
شيخ عبد الجليل رازى در وصف نگاشتههاى شيعه اصوليه، با لحنى ستايشآميز از ردّيههاى اماميان ياد كرده است. وى مىگويد:
كتب شيعه اصوليه، ظاهر و باهر است ... و مشحون از براهين توحيد و نفى مشاركت و ردّ بر دشمنان دين از فلاسفه و بواطنه و طبايعه و غلاة و حلوليه وغير ايشان از اصناف مبطلان چون مجبّره و مشبّهه و مجسّمه و غيرهم. ۴
شيخ عبد الجليل، افزون بر اين بيان كلّى در معرّفى آثار عالمان شيعه، در چند جاى
1.شيخ طوسى پس از ذكر نام وى با تعبير «قيل» از ناووسى بودن وى سخن به ميان آورده است. وى داراى ۱۴۰ كتاب و رساله بوده و افزون بر اثر ياد شده، طوسى از عناوين زير ياد كرده است: كتاب البيان من حقيقة الانسان؛ كتاب الشافى فى علم الدين؛ كتاب فى الإمامة. شيخ طوسى از طريق احمد بن عبدون معروف به ابن حاشر (م ۴۲۳ ق) كتابها و روايات عبد اللَّه بن احمد را دريافت كرده است (الفهرست، ص ۱۶۹ - ۱۷۰؛ معالم العلماء، ص ۱۰۹ - ۱۱۰). شيخ طوسى در رجال، وى را تضعيف كرده است (رجال الطوسى، ص ۴۳۴). گفتنى است كه نجاشى، فردى به نام عبيد اللَّه بن ابى زيد احمد بن يعقوب بن نصر الانبارى (م ۳۵۳ ق) را عنوان كرده و او را عالم به حديث و اهل زهد و عبادت شمرده است. نجاشى ضمن توثيق انبارى، وى را داراى پيشينه واقفى معرفى كرده است. آثارى كه وى براى انبارى برشمرده، بيشتر به حوزه مباحث امامتْ تعلّق دارد و عنوان «المطالب الفلسفية» مطرح نشده است. از نظر رجالى، دو مطلب نياز به بررسى دارد: نخست آن كه آيا فرد عنوان شده در رجال النجاشى همان انبارى مورد نظر طوسىاست يا اينان دو نفرند؛ دوم آن كه در صورت اتّحاد افراد، توثيق نجاشى با تضعيف طوسى در تعارض خواهد بود. آية اللَّه خويى، نامهاى ياد شده را ناظر به يك نفر دانسته؛ امّا به دليل تعارض ديدگاه نجاشى و طوسى در باره وثاقت وى توقّف كرده است (ر.ك: معجم رجال الحديث، ج ۱۱، ص ۹۸).
2.بنا بر نسخه شيخ حرّ عاملى.
3.فهرست منتجب الدين، ص ۶۳، ش ۱۵۸. منتجب الدين ابن بابويه با واسطه پدرش كتابهاى وى را روايت مىكند (أمل الآمل، ج ۲، ص ۱۱۷، ش ۳۲۶).
4.نقض، ص ۱۸.