بزرگان يكديگر است. به‏حتم اگر شيوه عبد الجليل‏ها در آثار كلامى، معمول و منظور گردد، بدون ذرّه‏اى عقب‏نشينى از اصول و فروع مذهب، نزاعى برنمى‏انگيزد كه جان و مال مسلمانان را در آتش جنگ و فتنه بر خاكستر نشاند.
هنر عبد الجليل در نقض، اين است كه در عين دفاع صددرصدى از همه آراى خرد و كلان شيعه، سخنى نمى‏گويد كه كينه‏اى برانگيزد يا حرمتى بشكند. اين سخن به اين معنا نيست كه در زمانه تأليف نقض، شيعه و سنّى در صلح محض مى‏زيستند.^۱ امّا در قرن ششم هجرى، كوشش بزرگانى همچون نظام الملك، بيش‏وكم ثمر داده بود و نوعى همگرايى دينى در سرتاسر جهان اسلام به چشم مى‏خورد. مبارزه اصلى حكومت سلجوقى نيز بيشتر با گروه‏هاى طاغى و برانداز، مانند اسماعيليان بود.^۲
اهميت ديگر اين وجه وجيه نقض، انگيزه عبد الجليل از مراعات ادب قلم است. براى كسى كه كتاب ارزشمند بعض مثالب النواصب فى نقض «بعض فضائح الروافض» را به‏دقّت خوانده است، نمايان است كه اين شيوه مؤلّف، نه از باب تقيّه است و نه از باب تقريب؛ اگرچه سود تقريبىِ آن براى سده‏هاى پسين، بسيار است. ما مى‏توانيم نقض را اثرى تقريبى بدانيم،^۳ امّا نمى‏توانيم انگيزه مؤلّف نقض را تقريب بخوانيم؛ زيرا هيچ نشانه‏اى وجود ندارد كه نشان دهد عبد الجليل، تقريبى است و در اين حرمت‏گزارى‏ها و انصاف‏ورزى‏ها، انگيزه‏هاى اجتماعى يا سياسى دارد. او همان‏گونه كه مى‏انديشيده است، مى‏نوشته و در آشكارسازى ضمير خود، پرواى تقريب و مانند آن نداشته است. اگر امروز ما مى‏توانيم از اين اثر، فوايد تقريبى صيد كنيم، به دليل ذات تقريبىِ شيعه در قرون نخستين است. دانشمندان شيعى در