2. حلم
عالم تندمزاج و زودرنج يا كسى كه بسيار فورى، عكس العمل از خود نشان مىدهد، براى مناظره كردن مناسب نيست. اين كار، انسان بردبار و حليم مىخواهد كه هر چه مىشنود، او را برافروخته نكند و صبر و شكيبايىِ او را زائل نگرداند؛ از كوره در نرود و حالت مدارا و سازش را از دست ندهد و به عكس، با متانت، ملاطفت و خويشتندارى، فقط از علم خود استفاده كند و در جهت متقاعد كردن طرف مناظره اقدام نمايد. ۱
يكى از عوامل بسيار مهم و تأثيرگذار در شخصيت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در طى 23 سال رسالت ايشان، همين صبر و بردبارىشان بود كه پيمودن مسير را بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله ممكن ساخت. امام على عليه السلام مىفرمايد:
لن يثمر العلم حتّى يقارنه الحلم. ۲
درخت دانش، به بار نمىنشيند تا آن گاه كه بردبارى، با او همنشين گردد.
آنچه در مورد عبد الجليل قزوينى و كتاب وى كاملاً قابل مشاهده است، صبر و تحمّل ايشان در برابر تهمتها و دروغهايى است كه به مذهب شيعه، نسبت داده شده است. در كتاب نقض شاهديم كه اتّهامات و شبهات، عبارت به عبارت و موضوع به موضوع و كاملاً جزئى و ريز، در كمال صبر و آرامش و با تكيه بر معارف غنى عالم تشيّع، پاسخ داده شده و حتّى زمانى كه اتّهامى، تكرار شده، باز هم در كمال حوصله، مورد توجّه بوده و پاسخ لازم براى آن بيان گرديده است. تهيه كتابى با اين حجم و پاسخگويىهاى عبارت به عبارت، نشان از صبر و حوصله و دقّتى دارد كه اين عالم بزرگوار در اين امر، مبذول داشته است.
3. مهارت
چنان كه بيان شد، هر شخصى، مجاز به انجام دادن مناظره نيست؛ چرا كه لازم است كه عالم و كارشناس بحث، علاوه بر علم و حلم، داراى مهارت كافى در اين امر
1.همان، ص ۱۷.
2.غرر الحكم و درر الكلم، ج ۱، ص ۲۹۶.
