3. رعايت حق سخن
از ديگر اصولى كه در يك مناظره پسنديده بايد مورد توجّه قرار گيرد، «رعايت حقّ سخن» است. اطاله كلام در مناظره، از لحاظ روحى و روانى، تأثير مثبتى بر جريان مناظره نخواهد داشت. در هنگام پاسخگويى به طرف مناظره بايد دقّت لازم را در نظر گرفت تا سخن، كوتاه و پُرمغز مطرح شود و به اصطلاح معروف: «خير الكلام ما قّل و دلّ». ۱
در كتاب نقض نيز اين مسئله، كاملاً قابل درك است؛ چون بيشتر شبهات در حد سه يا چهار خط پاسخ داده شده و آن جا كه صاحب بعض فضائح الروافض، اين اصل را رعايت نكرده و شبهاتى را به صورت تكرارى مطرح كرده است، عبد الجليل، اين نكته را يادآور مىشود و رفته رفته، پاسخ به شبهات تكرارى را خلاصه مىكند، مثلاً:
امّا آنچه دگر باره تكرار كرده است بيفايده كه: «همه هلاك باشند مگر كفشگران درِ غابش و جولاهكان و رامين و دغلان و سناردك و عوانان قم و خربندگان...»، بارها جواب گفتيم كه نجات و هلاك، به شهر و محله و پيشه تعلّق ندارد؛ به ايمان درست و اعتقاد پاك و عمل صالح و طاعت و ترك معاصى تعلّق دارد. هر كس كه مؤمن مطيع باشد، به بهشت رود و گرچه جولاهه و كفشگر باشد و گر صد بار اين شبهه بياورد، جوابش همين است كه گفته شد. ۲
البته در جايى نيز اين خلاصه كردن پاسخ تا آن جا پيش مىرود كه مىگويد:
آنگه گفته است: «فضيحت بيست و سيم» رافضى بر مرده پنج تكبير كند. امّا جواب اين فصل در فصول ما تقدّم به شرح بسط گفتهايم و تكرار ملال بيفزايد. ۳
4. توجّه به وجوه اشتراك طرفين مناظره
از ديگر اصول در اين زمينه، توجّه به وجوه اشتراك بين دو طرف مناظره است؛ چون
1.روش گفتمان يا مناظره، ص ۴۲.
2.نقض، ص ۶۴۹.
3.همان، ص ۶۰۴.
