اصطلاح چنین تعریف شده است: «ماندن در مسجد برای عبادت همراه با قصد تقرّب به خداوند.»^۱ از جمله قیودی که در تعریف اعتکاف مورد توجه و تأکید شیعه و سنی قرار گرفته، «بودن در مسجد» و «قصد قربت» است. در مفاهیمی مانند: خلوت‌نشینی و عزلت از دنیا و مردم، این دو قید همیشه همراه یکدیگر نیستند و این، ویژگی اعتکاف اسلامی است.
مفهوم دیگری که با اعتکاف شباهت دارد «رهبانیت» است که بعد از حضرت‌عیسی علیه السلام در مسیحیت به ‌وجود آمد.^۲ ریشه این کلمه از«رهب» به معنای خوف است و راهب کسی است که از عقوبت خداوند بیم دارد.^۳ ممکن است وجه شباهت رهبانیت مسیحی با اعتکاف اسلامی ‌در اقامت و ملازمت با معابد و محروم کردن نفس از برخی لذت‌های دنیا باشد، اما یکی از تفاوت‌های راهب مسیحی با معتکف مسلمان این است که راهب، رهبانیت را مسلک و پیشه خود برگزیده است، اما مسلمانان برای زدودن پلیدی‌هایی که بر نفسشان عارض می‌‌شود، مدتی را با خدای خویش خلوت می‌‌‌کنند و پس از آن با بهره‌های معنوی‌ای که از اعتکاف برده‌اند، دوباره به محیط زندگی بازمی‌گردند.

جایگاه اعتکاف در میان عبادات

در قرآن و سنت تأکید فراوانی بر پای‌بندی مردم به اعمال عبادی دیده می‌شود، تا جایی‌که عمل به اوامر الهی به‌ عنوان وجه تمایز «مؤمن» با «مسلمان» معرفی شده است.^۴ عبادات، بخشی از احکام اسلام را تشکیل می‌دهد و تفاوت آن با معاملات در توقیفی‌بودن عبادات است. توقیفی‌بودن به این معناست که انجام و چگونگی عبادت، متوقف بر امر شارع است.^۵ همه فقها عبادت‌بودن عمل را متوقف بر بیان شریعت دانسته‌اند. آیت‌الله وحید بهبهانی رحمة الله علیه می‌گوید: «علما بر توقیفی‌بودن عبادات اتفاق نظر