الف باب در موارد متعددی از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام و برخی از صحابه پیامبر صلی الله علیه وآله و تعدادی از همسران ایشان بیان و یا نقل شده است؛ هر چند تبیین حقایق و جزییاتی از آن در دوره امام صادق علیه السلام پدیدار شده است. این دو خصیصه، مطالعه و بررسی چگونگی و محتوای این روایات را ضروری می‌سازد. نگاشته حاضر به تحقیق و پژوهش در این موضوع و مسائل آن پرداخته است.
خانواده احادیث الف باب
تعدادی از روایات _ که به بیان جزئیاتی از دانش الف باب پرداختهاند _ زمان فراگیری علوم و انتقال آن آگاهی را در روزهای پایانی عمر شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ذکر نموده‌اند. تمامی روایاتی که در این زمینه وارد شده است، انتقال دهنده علوم را پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و دریافت کننده آنها را امام علی علیه السلام بیان نموده‌اند. گوناگونی تعابیر از این مجموعه ارزشمند انتقال یافته از پیامبر به امیرالمؤمنین، گاه با واژه «حدثنی» یا «علمنی»، گاه با «أسرنی» و گاهی نیز با عبارت «أوصی» به چشم می‌خورد. نیز همنشینی با واژگانی همچون «العلم»، «اسم اعظم»، «آثار النبوة» و طرح در کنار مفاهیمی همچون «جفر و جامعه و مصحف فاطمه علیها السلام» و قرار گرفتن در کنار استدلال به آیات قرآنی همچون آیه 71 سوره اسراء، همگی نشان از این نکته دارد که الف باب از اختصاصات جایگاه امامت و نشانه‌های شناخت امام به شمار می‌رود.
تعابیر روایات الف باب
با نگاه به مجموعه روایات الف باب، می‌توان آنها را در دو گروه تقسیم نمود:
دسته اول
در این دسته از روایات، سخن گفتن و تعلیم دادن یک باب یا یک حدیث یا یک حرف و یا یک کلمه به امیرالمؤمنین علیه السلام بیان شده است که از آن، هزار باب (یا به تعبیر برخی روایات، هزار حرف یا هزار کلمه) گسترده و شکافته می‌شود و از آن هزار، تا هزار باب دیگر گشوده می‌شود. نمونه‌های این روایات: «حدثنی باباً یفتح الف باب کل باب یفتح الف باب».۱ بابی از دانش که باز کننده هزار دری است که از هر یک از آنها هزار باب گشوده می‌شود، به من تحدیث نمود:
علمه باباً واحداً فتح ذلک الباب الف باب، فتح کل باب الف باب.۲
1.. بصائر الدرجات، ص ۳۰۳؛ الخصال، ج۲، ص۶۴۹ با کمی تفاوت.
2.. بصائر الدرجات، ص ۳۰۳؛ الخصال، ج۲، ص۶۴۸.
