الکافی و گفتمان حدیثی قم

عبدالرضا حمادی^۱

سید محمد کاظم طباطبایی ^۲

چکیده

کتاب الکافی در دوره‌های مختلف و قرون متمادی به عنوان برجسته‏ترین اثر حدیثی شیعه شمرده شده است. این کتاب، حاصل تلاش علمی کلینی و استفاده از مهم‏ترین حوزه‌های حدیثی عصر اوست. ری، قم، بغداد و کوفه مهم‏ترین حوزه‌‌های علمی شیعه در دوران کلینی بودند که وی از آثار حدیثی آنها بهره برده است.
برخی از مستشرقان کتاب الکافی را متأثر از عقل‏گرایی معتزله بغداد دانسته و معتقدند کلینی دیدگاه نص‏گرایی حوزه قم را در کنار عقل‏گرایی حوزه بغداد کمرنگ ارائه کرده است. پیش فرض این نظریه، تألیف الکافی در حوزه حدیثی بغداد است. این پژوهش نشان می‌دهد که الکافی در بغداد نگارش نیافته و بر خلاف دیدگاه مستشرقان، الکافی نماد علمی حوزه قم به شمار می‌رود و قم، نص‌گرای بدون عقل نبوده است؛ بلکه نگاه حوزه حدیثی قم در آن زمان نقل همراه با عقل است.

کلید واژه‌ها: مشایخ کلینی، حوزه حدیثی قم، حوزه‌ها و مکاتب حدیثی، نص‌گرایی قم، عقل‏گرایی بغداد.

درآمد

کتاب الکافی نگاشته محمد بن یعقوب کلینی است. این کتاب مهم‏ترین جامع حدیثی بر جای مانده از عصر پیشینیان و میراث دوران آغازین غیبت امام عصر عجل الله فرجه است. اگر چه کلینی، زاده ری بوده، اما برای کسب دانش در مهم‏ترین حوزه‌های حدیثی شیعه حضور