اسلام او را با دانشمندان مختلف اين مناطق آشنا ساخت. در اين ميان جالب توجه است كه در بين مشايخ شرقى او كه موفق به اخذ اجازه از آنان گرديده، جز مردان، اسامى دست كم سيزده تن از زنان دمشقى نيز به چشم مى خورد. ^۱
درباره كسانى كه نزد وى دانش آموختند نيز سخن بسيار است؛ اما تنها به اين نكته بسنده مى شود كه بزرگ ترين دانشوران و سياستمداران روزگار خويش، چون ابن خلدون، لسان الدين بن خطيب، ابن عرفه، فقيه مشهور تونسى و ابن مرزوق خطيب تلمسانى نزد وى شاگردى كرده اند. سرانجام، وادى آشى در سال 749 ق، در تونس درگذشت. ^۲
از آثار متعددى او كه در موضوعات مختلف تراجم، حديث و ادب نوشته، تنها شمار معدودى بر جا مانده است. بى ترديد، مشهورترين اين آثار، كتاب البرنامج وى است كه مى توان آن را در زمره كتب تراجم قراد داد. تاريخ تأليف كتاب به درستى دانسته نيست. با اين همه، نظر به اشتمال آن بر مشايخى كه وى تنها پس از سفرهايش به مشرق، در سال 720ق، مى توانسته به آنها دسترسى داشته باشد، مى توان حدس زد كه پس از اين تاريخ به رشته تحرير درآمده است. ^۳ به علاوه، قراينى در دست است، فهميده مى شود كه مؤلّف، پيوسته كتاب را تكميل و بازنويسى مى كرده و تا زمان حيات مطالبى بر آن مى افزوده است. اين معنا را هم از برخى نسخ خطى اندلسى كتاب ـ كه فاقد برخى شرح حال هاى موجود در دهه چهارم قرن هشتم هجرى است ـ چون عبدالواحد بن منصور المنبر (م 733 ق)، عبدالكريم بن عبدالنور (م 735 ق) و اثير الدين بن حيان (م 744 ق)، توان دانست ^۴ و هم از استفاده هاى ابن قاضى در درة الحجال كه به رغم اتكاى بر كتاب البرنامج، به علت دسترسى به رونوشت اول آن، نتوانسته از اين شرح حال ها استفاده كند. ^۵

شيوه تدوين

عموم نويسندگانى كه به نگارش كتب برنامج يا فهارس اهتمام ورزيده اند، از شيوه هاى زير در تدوين مطالب خود سود جسته اند. ^۶
شيوه اول. در اين شيوه، مؤلف به ذكر مشايخ خويش، خصوصيات اخلاقى، علمى و سپس زمان و مكانى كه با وى ديدار كرده مى پردازد و در ادامه، غالبا به شيوه هاى مختلفى كه در اخذ دانش از آنها بهره گرفته و نيز به نوع و محتواى اجازه نامه، در صورت صدور، اشاره مى كند. اين شيوه را به نوبه خود مى توان به انواع مختلفى تقسيم كرد.