عرصه وضع حديث بر جاعلان و واضعان تنگ شد. حديث نبوى «أيها النّاسُ قَد كَثُرَت عَلى الكِذابةُ فَمَنْ كذِبَ علىّ مُتَعَمِّداً فَلْيتَبَوَّأ مَقعَدُه مِنَ النّار»، ۱ به اين نكته اشاره دارد. در دوران حكومت معاويه، با هدف به انزوا كشيدن اهل بيت عليهم السلام و قلع و قمع كردن شيعيان و پيروان آنان، با دستور و حمايت او دشمنان اسلام و به خصوص اهل بيت عليهم السلام ، فرصت يافتند تا با وضع حديث در زمينه فضايل خلفاى نخستين و صحابه و بر ضد امام على عليه السلام ، ميراث حديثى مسلمانان را آلوده سازند. بدين ترتيب براى نخستين بار فضيلت سازى به عنوان انگيزه اى براى جعل و وضع مورد توجه و اهتمام قرار گرفت. با اين توضيح، معاويه را بايد نخستين كسى دانست كه به جعل احاديث فضايل، به خصوص در جهت رويارويى با فضايل امام على و اهل بيت عليهم السلام ، فرمان داد.
ابن حجر عسقلانى نيز عرصه فضايل را بستر مناسبى براى ورود روايات ضعيف و موضوع برشمرده و از پيدايش جريان جعل و وضع احاديث فضايل در قالب يك جريان تلافى جويانه در دوران معاويه سخن گفته است. ۲
ابن عرفه نفطوَيه، از عالمان بزرگ حديث، نيز در تاريخ خود، ضمن اشاره بدين نكته كه بيشتر احاديث موضوع در زمينه فضايل صحابه، در دوران ]حكومت [بنى اميه وضع شده، انگيزه جاعلان و واضعان حديث را نزديك شدن به دستگاه حكومت اموى و به خاك ماليدن بينى بنى هاشم ذكر كرده است. ۳
جاى بسى شگفتى است كه گروهى به پيروى از خلفاى كينه توز اموى راويان شيعى را به جعل و وضع احاديثى در فضيلت اهل بيت عليهم السلام متهم ساخته اند. ۴
در روزگارى كه شيعيان از بيم فشار دستگاه حاكم ياراى نقل روايات اهل بيت عليهم السلام و بيان فضايل واقعى و مسلّم آنان را نداشتند، چگونه ممكن است رواياتى در فضيلت و برترى اهل بيت عليهم السلام برساخته باشند. ۵ در روزگارى كه هدف از جعل و وضع حديث، چيزى جز دست يابى به اهداف دنيوى (مال، جاه، مقام و شهرت) نبود، وضع احاديثى در باب فضايل اهل بيت عليهم السلام چه سودى براى واضعان مى توانست به همراه داشته باشد؟
1.الايضاح، ص۲۰۰؛ الكافى، ج۱، ص۶۲؛ من لا يحضره الفقيه، ج۴، ص۳۶۴.
2.وقال الإمام أحمد: ثلاثةُ كتبٍ ليسَ لها أصول وهى المغازى والتفسير والملاحم. قلتُ: ينبغى أن يُضافَ إليها الفضائلُ فهذه أوديةُ الأحاديثِ الضعيفةِ والموضوعةِ ... وأما الفضائلُ فلا تُحصى كمْ وضع الرافضةُ فى فضلِ أهل البيت وعارَضَهُمْ جَهَلَةُ أهلِ السُّنَّةِ بفضائلِ معاويةَ بدأوا بفضائلِ الشَّيْخَيْن ... : (لسان الميزان، ج۱، ص۱۳).
3.شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج۱۱، ص۴۶.
4.لسان الميزان، ج۱، ص۱۳.
5.تدوين السّنّة الشريفة، ص۴۹۹.
