3 . مرحله هاى ميانى

گفتيم كه منازل مختلف و بسيارى از سلوك در بين منازل معرفت و تفويض واقع شده است.
نقطه آغازين آن ها معرفت است و نقطه پايانى آن ها تفويض است و بين اين دو، منازل و مراحل بسيارى در راه پرستش، عبوديت و بندگى خداوند متعال قرار دارد و در هر منزلى از اين منازل كوشش هايى دوگانه، در پيوند با هم، امّا با جهت هايى مخالف هم وجود دارد.
گام نخستين: ضعيف گردانيدن خوديت و هواى نفس و مطيع ساختن، پايبند كردن و مهار كردن آن دو براى دستورات خداوند متعال و اصلاح و مستعد كردن آن دو براى دستورات خداوند است. بخش پايانى اين مرحله نابود كردن خودپرستى و هوا پرستى و متوقّف ساختن آن و آزاد كردنش از هر چه كه به او و هر آن چه كه به هواى نفس وابسته باشد است.
و گام بعدى، ترقّى و عروج به سوى خداوند متعال با هدف بازگشت از گناهان و سركشى ها است، كه همان «توبه» است. و آن پايبندى به اوامر و فرمانبردارى از احكام الهى و رعايت مقررات و حدود الهى و پرهيز از زير پاگذاشتن آن هاست. اين ها خود منازل و مراحل فراوانى از ترقى و عروج به سوى خداوند متعال و محبّت، عشق، الفت، فرمانبردارى و وصول به او را شامل مى شوند.
اين مراحل داراى ابعادى (دو بعد) است: بعد اوّل، شناخت و بُعد دوم، سلوك است. بين شناخت و سلوك پيوند محكمى است؛ يعنى سلوك از معرفت ناشى مى شود و هر معرفتى، نيز سلوكى از سنخ خود دارد.
پس اگر انسان بداند كه خداوند متعال، پروردگار جهانيان، بخشنده و مهربان است، خدا را ستوده و فقط او را ستايش مى كند. و اگر بداند كه خداوند متعال تنها فرمانروا و حكمران بندگان خود است، مطيع خداوند متعال شده و تنها او را خواهد پرستيد. و اگر بداند كه خداوند متعال دعاى بندگان خود را قبول و به استجابت مى رساند، هر آينه او را با اشتياق به كمك خواهد خواست. و اگر بداند كه خداوند متعال بسيار آمرزنده است، از او پوزش خواسته، به سوى او بر مى گردد. و اگر بداند خداوند متعال مجازات سختى براى كارهاى بد بندگانش در نظر گرفته است، از بلند مرتبگى پروردگارش ترسيده، از انجام گناه صرف نظر مى كند. و اگر بداند رحمت خداوند متعال رحمتى گسترده و جامع الاطراف است، سخت به او اميدوار شده، به آن دل خواهد بست. و اگر بداند كه خداوند متعال چقدر مشتاق و دوستدار بندگانش است، او نيز به سوى خداوند متعال مشتاق خواهد شد و او را محبوب خود قرار خواهد داد. ^۱