قرآن به فرايند جامعه بشرى و فراز و فرود آن است. در تحليل قرآن، زندگى انسان در روى زمين ، بر اساس سنّت‏هاى الهى و نوع ويژه‏اى از روابط علّى - معلولى جريان مى‏يابد كه در چارچوب تحليل‏هاى علمى - تجربى و حتى عقلى - استدلالى نمى‏گنجد. اين تحليل، همان است كه مى‏توان از آن به تحليل متافيزيكى (غيرمادّى) تعبير كرد. در ادامه ، به زوايايى از اين نگرش قرآنى كه مربوط به گذشته و آينده جامعه بشرى است، اشاره مى‏شود.
گزارش تاريخ حيات بشر و تبيين فلسفه تاريخ و سنن حاكم بر سرنوشت جامعه انسانى، نيز از بخش‏هاى شيوا و دلكش قرآن كريم است. قرآن، رازهاى مدفون در اعماق خاموش تاريخ اقوام و امم درگذشته و صحنه‏هاى ناآشناى كتاب بسته سرگذشت پيشينيان، همچون انديشه‏هاى ذهنى يوسف در چاه و زندان ، گفت‏وگوهاى مخفيانه اصحاب كهف، موسى و خضر، ابراهيم و اسماعيل، آدم و حوا و... را به منظور آثار تربيتى و عبرت‏آموزى آن به نمايش گذاشته است:
(تِلْكَ مِنْ أَنبَآءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَآ إِلَيْكَ مَا كُنتَ تَعْلَمُهَآ أَنتَ وَ لَا قَوْمُكَ مِن قَبْلِ هَذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ .^۱
آن از خبرهاى غيبى است كه به تو وحى كرديم . نه تو و نه قومت ، پيش از اين ، نمى‏توانستيد آن را بدانيد . پس شكيبايى كن كه فرجام از آن پرهيزكاران است).
قرآن حقيقت‏هاى واژگونه در تاريخ را اصلاح و تحريف‏هايى كه با دست عصيانگر زر و زور و تزوير بر جبين پاكى و پاكان نشسته بود، زدود:
(مَا كَانَ إِبْرَ هِيمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا وَلَكِن كَانَ حَنِيفًا مُّسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ .^۲
ابراهيم‏نه يهودى و نه نصرانى بود،بلكه راستگو و تسليم‏شده بود و از مشركان‏نبود) .