ابن عبد البَر.
ب. انتقال معارف مشرق زمين به مركز علمى قرطبه. به عنوان مثال, در اين زمينه زيد بن حبيب در سال 433 هجرى وارد اندلس شد و از بزرگان مصر و شام و حجاز و يمن, روايات بسيارى نقل نمود و كتابى به نام الفوائد من عوالى الحديث تأليف كرد.
ج. اهداف تجارى و بازرگانى. اندلس, يكى از سرزمين هاى حاصلخيز و پر محصول بود كه از نظر اقتصادى, خصوصاً در زمان خلافت اسلامى, بهره ورترينِ سرزمين ها به شمار مى رفت. در سال 414 هجرى, يكى از تجّار معروف به نام عبدالملك بن محمد بن نصر بن صفوان شالى حِمصى, براى تجارت به اندلس سفر كرد. همچنين در سال 423هجرى, محمد بن سليمان بن محمد حرّانى ظاهرى و محمد بن تميم بن ابى العرب تميمى قيروانى, متعاقباً جهت تجارت به اين سرزمين مهاجرت نمودند; لكن هدف اينها فقط تجارت صرف نبود; بلكه هر كدام از آنان در موقعيت خاصّى از درجات علمى و فضائل معنوى بودند و در ضمن كار تجارت, به نقل حديث و بيان معارف مى پرداختند. ۱
د. گرد همايى در ماه رمضان در مسجد جامع قرطبه. اين عمل باشكوه, سال هاى متمادى به پيروى از اسلافْ انجام مى گرفت و در اين كنگره عظيم, برخى از كتب تاريخى و حديثى مورد بحث و نظر صاحب نظران و اساتيد قرار مى گرفت. به عنوان مثال, ابن بِشكوال از استادش ابن عَتّاب, نقل حديث مى نمود. همچنين بزرگان ديگر, از اساتيد و مشايخ خود, نقل روايت و معارف مى كردند.
نويسنده, سپس انگيزه هاى هجرت علما به قرطبه و يا از آن جا به ساير سرزمين ها را بررسى نموده و اين مهاجرت ها را در سه دسته افقى (مهاجرت از اندلس و قرطبه به مشرق زمين و يا از مشرق به قرطبه), هجرت داخلى (از قرطبه به اندلس و بالعكس) و هجرت عمودى (حركت دانشمندان بين قرطبه و مراكز علمى مغرب دور) تقسيم كرده است.
در فصل سوم, مؤلف از حوزه ها و
1.ر.ك: كتاب حاضر. همچنين: الصلة, ج۲, ص۳۶۷.
