روایت أنا نقطة تحت الباء در ترازوی نقد
سال
بیستم / شماره پیاپی
77 /
صفحه
صفحه 81-103
چکیده :
روایت «أنا نقطة تحت الباء» روایتی منسوب به امام علی است که در آثاری با رویکرد عرفانی که گاه در میراث عرفانی و فلسفی شرح داده شده نقل شده و گاه تک نگاری هایی متعددی در بارۀ آن نگاشته شده است. این امر بر ضرورت ارزیابی این روایت می افزاید که در این نوشتار به آن می پردازیم. بررسی ها نشان می دهد که اولین بار ابن طلحه شافعی در قرن هفتم در الدر المنظم فی السر الأعظم، گوینده این عبارت را امام علی(ع) دانسته، لیکن او و قایلان انتساب آن به حضرت پس از وی، سندی برای آن ذکر نکرده اند.
از سوی دیگر، افرادی چون عین القضات همدانی، سمعانی، ابن عربی و سعید الدین فرغانی گوینده آن را شبلی صوفی دانسته اند؛ در حالی که تهذیب الاسرا رابو سعد خرگوشی، الرسالة القشیریةابوالقاسم قشیری، إحیاء العلو مغزالی و تذکرة الأولیاء عطار نیشابوری گویای انتساب آن به شخصی ناشناخته از معاصران شبلی است. افزون بر این، فقدان نقطه در خط عربی در صدر اسلام، تاریخ نقطه گذاری در مصاحف و درج نقطه در مصاحف با کارکرد إعراب، مصاحف بدون نقطه منسوب به معصومان (علل) در قرن اول، عدم استعمال نقطه به معنای اصطلاحی آن در روایات، و ضعف و قصور دلالی مؤیدات روایی آن موجب تردید در انتساب این روایت به امیر المؤمنین می شود که در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد.
کلیدواژههای مقاله :امام علی؛ شبلی؛ مأثورات عرفانی؛ نقطة تحت الباء