استمداد از خداوند متعال برای شناخت خدا
پرسش :
استمداد از خداوند متعال چه نقشی در خداشناسی دارد؟
پاسخ :
دعا ، در رساندن سالك به مقصد ، هم طريقيت دارد و هم موضوعيت . طريقيت دارد ، چون مايه توفيق يافتن انسان براى انجام دادن ساير برنامه هاى سلوك است ، و موضوعيت دارد ، چون خود ، مغز عبادت است .[۱]
حتّى مى توان گفت كه اگر دعا با شرايط آن انجام شود ، يكى از نزديك ترين راه ها و شايد نزديك ترين راه براى رسيدن به مقصد است ؛ چنان كه خداوند متعال مى فرمايد :
«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِى وَلْيُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ.[۲]
و چون بندگانم از تو درباره من پرسيدند ، [به آنان بگو كه] «من نزديكم و نداى دعا كننده را چون مرا بخواند ، پاسخ مى دهم». پس [ بندگانم] دعوتم را بپذيرند و به من ايمان آورند ، شايد كه راه يابند» .
از اين رو ، انبيا و اولياى خدا ، براى دعا و مناجات با خدا اهمّيت ويژه اى قائل بودند و بيش از ديگران ، از خداوند متعال استمداد مى كردند . امام باقر عليه السلام در تفسير آيه شريف : «إِنَّ إِبْرَ هِيمَ لَأَوَّ هٌ حَلِيمٌ ؛ بى گمان ، ابراهيم ، اَوّاه و بردبار بود» ، مى فرمايد :
الأوّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ .[۳]
اَوّاه ، يعنى بسيار دعا كننده.
و نيز امام صادق عليه السلام در مورد جدّش امام على عليه السلام روايت كرده است :
كانَ أميرُالمُؤمِنينَ عليه السلام رَجُلاً دَعّاءً .[۴]
امير مؤمنان ، انسانى پُردعا بود.
در مورد اين دستور ، دو نكته ، حائز اهميّت است :
الف ـ نيايش در كنار تلاش
نكته اوّل ، اين كه دعا در كنار تلاش و به كارگيرىِ همه توان براى انجام دادن ساير دستورهايى كه بدان اشاره شد ، ثمر مى دهد ؛ بلكه بدون مجاهدت ، حقيقت دعا تحقّق پيدا نمى كند . لذا امام رضا عليه السلام ضمن حديثى تأكيد مى فرمايد :
مَن سَأَلَ اللّهَ التَّوفيقَ و لَم يَجتَهِد فَقَدِ استَهزَأَ بِنَفسِهِ .[۵]
هر كه از خدا توفيق جويد ، ولى تلاش نورزد ، خود را مسخره كرده است.
ب ـ مهم ترين شرايط دعا
استجابت دعا ، شرايطى دارد كه در روايات اسلامى ، به تفصيل ذكر شده اند ؛ امّا مهم ترينِ آنها ، اخلاص ، مطابقت قلب و زبان و بويژه انقطاع (قطع اميد) از اسباب و توجّه كامل به حق تعالى است ؛ بلكه شرايط ديگر ، در واقع ، مقدّمه تحقّق اين حالت براى نيايشگر است ، چنان كه نقل شده است كه پيامبر خدا ، در پاسخ كسى كه اسم اعظم خدا را مى جُست تا دعايش اجابت شود ، فرمود :
كُلُّ اسمٍ مِن أَسماءِ اللّهِ ، فَفَرِّغ قَلبَكَ عَن كُلِّ ما سِواهُ وَادعُهُ بِأَىِّ اسمٍ شِئتَ .[۶]
هر نامى از نام هاى خداوند ، اعظم است . پس دلت را از غير او خالى بدار و او را با هرنامى كه خواستى، صدا بزن.
بهترين عامل انقطاع از غير خدا ، عشق و محبّت اوست . كيمياى محبّت ، چنان سالك را به خدا جذب مى كند كه پيوند جانش را از هر چه جز اوست ، مى بُرَد و هر چه محبّت بيشتر گردد ، حالت انقطاع از غير و اتّصال به معدن عظمت ، افزون تر مى گردد .
[۱]. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد : «الدعاء مُخّ العبادة» (سنن الترمذى : ج ۵ ص ۴۵۶ ح ۳۳۷۱ ، كنز العمّال : ج ۲ ص ۶۲ ح ۳۱۱۴ ؛ الدعوات : ص ۱۸ ح ۸ ، بحارالأنوار : ج ۹۳ ص ۳۰۰) .
[۳]. الكافى : ج ۲ ص ۴۶۶ ح ۱ ، عدّة الدّاعى : ص ۳۳ ، بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۲۹۹ .
[۴]. الكافى : ج۲ ص۴۶۸ ح۸ ، عدّة الداعى: ص ۳۳، بحار الأنوار: ج۹۳ ص۳۰۴ ح۳۹ .
[۵]. كنز الفوائد : ج ۱ ص ۳۳۰ ، معدن الجواهر : ص ۵۹ ، بحار الأنوار : ج ۷۸ ص ۳۵۶ .
[۶]مصباح الشريعة : ص ۱۲۹ ، بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۳۲۲ ح ۳۶ .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت