رابطة تقدیر و قضای الهی با افعال انسان در مدرسة کلامی قم
سال
/ شماره پیاپی
/
صفحه
164ـ189
چکیده :
مسألة تقدیر و قضای الهی از مسائل بسیار برجسته در منظومة معرفتی شیعه است. این نوشتار به روش تحلیل گزارهای رابطة تقدیر و قضای الهی را از نگاه دو عالم برجستة مدرسة کلامی قم؛ شیخ کلینی و شیخ صدوق بررسی میکند. حاصل این پژوهش این است که تقدیر و قضای تشریعی همة افعال اختیاری انسان را فرا میگیرد، اما شمول تقدیر و قضای تکوینی الهی نسبت به افعال انسان به گونهای است که افعال انسان مخلوق تقدیری پروردگار و مخلوق تکوینی انساناند؛ یعنی خداوند حدود و اندازة افعال را رقم میزند، ولی این انسان است که آنها را در مرحله عمل به منصة ظهور میرساند. گناهان انسان به علم، تقدیر و نیروی الهی انجام میشود. خداوند انسان را از انجام آنها نهی کرده است، ولی باز انسان به اختیار خدا مرتکب گناه میشود. این نظریه مجبور بودن انسان (جبر) و واگذاری او به خودش (تفویض) نیست، چرا که این ارتباط دوسویه است: در یک سو اختیار، تکلیف و مسئولیت انسان قرار دارد و در سوی دیگر حضور مؤثّر خداوند در اعمال انسان مشاهده میشود.
کلیدواژههای مقاله :تقدیر و قضای الهی؛ عدل الهی؛ افعال انسان؛ مدرسة قم؛ کلینی، محمد بن یعقوب؛ شیخ صدوق، محمد بن علی.