الذي وصل إلينا بعد التتبع التام ان اثنى عشر رجلاً من الرواة مشترکون في التسمية بمحمّد بن اسماعيل (مشرق الشمسين: ص 64).
شايد بتوان از اين دو جمله استفاده کرد که ايشان، مشرق الشمسين را بعد از رساله حاضر نوشته است و تتبع او در مشرق الشمسين کامل تر شده است.
به اين ترتيب، از آنجا که تاريخ تأليف مشرق الشمسين 1015 ق است ( الذريعه: ج 21 ص 50 ـ 51)، بايد تاريخ تأليف اين رساله قبل از اين تاريخ بوده باشد. از سويى آقا بزرگ تهرانى، که نسخه کاملِ رساله ترجمه محمّد بن اسماعيل را در کتابخانه شيخ محمّد ساوى در نجف، ديده است، مى گويد در اين رساله، شيخ بهايى به حبل المتين ارجاع داده است.
در نسخه اى که به آن دسترسى داريم ـ نسخه آستانه قم ـ، هيچ ارجاعى به حبل المتين وجود ندارد. حال با توجه به اينکه الفرائض البهائيه، که بخش موجود از حبل المتين، و تا پايان تعقيبات صلاة است، داراى تاريخ اتمام شوال 1007 ق است (حبل المتين: ص 844 ؛ الذريعه: ج 6 ص 240)، مى توان حدس زد تاريخ تأليف رساله حاضر، بين 1007 تا 1015 ق بوده است.
ذکر دو نکته خالى از فائده نيست؛ اول اينکه در متن اين رساله، نام آن نيامده است و نامگذارى به عنوان «ترجمه محمّد بن اسماعيل» از الذريعه گرفته شده است.
ديگر اينکه با توجه به کلام آغازين شيخ در اين رساله، شايد بتوان احتمال داد، کتاب را براى مسئله اى فراتر از بحث محمّد بن اسماعيل نوشتهاست، اولين فائده، يا اولين بحث آن، مربوط به محمّد بن اسماعيل است. احتمال دارد شيخ بنا داشته است فوائدى را در مورد برخى راويان ذکر کند، و اين مورد، اولين آنها است.
3.راويان شناخته شده با نام «محمّد بن اسماعيل»
شيخ جليل القدر ثقة الإسلام محمّد بن يعقوب کلينى، در کتاب شريف الکافى، نزديک به هزار روايت از محمّد بن اسماعيل نقل مى کند که حدود پانصد روايت از اين تعداد، از فضل بن شاذان است.
کلينى در نقل از فضل، وقتى محمّد بن اسماعيل را نام مى برد، او را به لقب، کنيه يا نسبتى، مقيد و مشخص نکرده است و اين عدم تشّخص، با توجه به تعدّد نام محمّد بن اسماعيل، در ميان راويان، باعث اختلاف شديد بين حديث پژوهان، در تشخيص راوى فضل، شده است.
کسانى را که به محمّد بن اسماعيل مى شناسيم، و نامشان در اصول رجالى آمده، چنين است:
1. محمّد بن إسماعيل أبوالحسن النيشابورى بندقى
2. محمّد بن إسماعيل بن أبي سعيد الزيات
3. محمّد بن إسماعيل بن أحمد بن بشير البرمکي المعروف بصاحب الصومعة أبو عبداللّه
