283‌‌) و کشّي ‌‌( اختيار معرفة الرجال: ج 2 ص 795‌‌) که گفته‌اند: ... ابن سنان و ليس بعبدالله ، احتمال دارد که برادر عبد الله بن سنان باشد که از اصحاب امام صادق( بوده است.
البتّه برخي آن دو اسم را يکي حساب کرده‌ و گفته‌اند که ممکن است ظريف جدّ نزديک و زاهر از اجداد دور او باشد ‌‌(الرسائل الرجالية: ج 3 ص 591 ـ 651).
به هر حال، اين اشتراک، به اعتبار روايت خللي وارد نمي‌کند؛ چرا که وقتي نام محمّد بن سنان مي‌آيد، به سوي محمّد بن سنان زاهري به خاطر مشهور بودنش، انصراف پيدا مي‌کند و اختصار در شرح حال محمّد بن سنان هاشمي، نشانه ناشناخته بودن اوست ‌‌(همان: ج 3 ص 660). بنا بر اين، موضوع بحث ما، محمّد بن سنان زاهري خواهد بود که ابتدا به مطالبي درباره شخص وي اشاره مي‌کنيم و بعد به طور مفصّل، به توصيف رجالي وي خواهيم پرداخت.

ويژگي‌هاي شخصي

نام کامل وي، ابو جعفر محمّد بن حسن بن سنان زاهري است. وي در زمان کودکي، پدر خود را از دست داد و جدّش سنان، کفالت وي را به عهده گرفت ‌‌(رجال النجاشي: ص 328).
از جمله اساتيد وي، مي‌توان به فضل بن شاذان و پدرش، يونس بن عبدالرحمان، محمّد بن عيسي عبيدي، محمّد بن حسين بن ابي الخطّاب، حسين بن سعيد اهوازي، و ايوب بن نوح اشاره کرد ‌‌(اختيار معرفة الرجال: ج 2 ص 795).
محمّد بن سنان، از اصحاب امام رضا( بوده ‌‌(رجال الطوسي: ص 377‌‌) و نقل شده که وي از اصحاب امام کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادي(نيز بوده است ‌‌(الفوائد الرجالية: ج 3 ص 249 ـ 277). البتّه در برخي از کتب، از وي در شمار اصحاب امام صادق( نام برده شده است. اين اشتباه، يا از آن جا ناشي مي‌شود که برخي خيال کرده‌اند شيخ طوسي وي را به صورت مستقل ذکر کرده است؛ در حالي که اين طور نيست. شيخ طوسي چنين آورده: محمّد بن زياد السجّاد الغزّال، الکوفي، رَوى عنه محمّد بن سنان ‌‌(رجال الطوسي: ص 153 ش 4093‌‌). و برخي خيال کرده‌اند که ضمير عنه به امام صادق( بر مي‌گردد و فاعلِ رَوي ، محمّد بن زياد است و آنچه در ادامه آمده، نام فرد ديگري از اصحاب امام صادق( است، و با همين گمان، در نسخه چاپي، جمله عليه السلام را بعد از کلمه عنه افزوده‌اند. در حالي که فاعلِ روي ، محمّد بن سنان است و ضمير عنه به محمّد بن زياد بر مي‌گردد ‌‌(معجم رجال الحديث: ج 17 ص 160‌‌). و يا ناشي از بي‌توجّهي به نکته‌اي است که قبلاً بيان شد؛ يعني احتمال وجود دو نفر به نام محمّد بن سنان و اين که محمّد بن سنان بن ظريف هاشمي، از اصحاب امام صادق بوده است.
از تأليفات وي است: کتاب الطرائف، کتاب الأظلة، کتاب المکاسب، کتاب الحجّ، کتاب الصيد و الذبائح، کتاب الشراء و البيع، کتاب الوصية، و کتاب النوادر ‌‌(رجال النجاشي: ص 328‌‌). وي به سال 220 ق در گذشت ‌‌(همان جا‌‌).