از جمله کتابهايي که به خواندن آنها وصيت ميکنم و بر حفظ آن تأکيد دارم و روايت کردن مطالب آن را اجازه ميدهم، دو کتاب الطرائف و النوادر و ديگر کتب محمّد بن سنان است (همان جا).
4. روايات وارد شده در توثيق و مدح محمّد بن سنان
کشّي در الرجال خود، رواياتي نقل کرده است که در آنها قرائني حاکي از توثيق و يا مدح محمّد بن سنان وجود دارد. در حديثي، از محمّد بن سنان نقل شده است که امام کاظم( به وي ميفرمايد:
... قد وجدتک في صحيفة أمير المؤمنين(. أمّا أنّک فى شيعتنا أبين من البرق فى اللّيلة الظلماء ...يا محمّد! إنّ المفضّل اُنسي و مستراحي، و أنت اُنسهما و مستراحهما، حرام على النار أن تمسّک أبداً (يعنى أبا الحسن و أبا جعفر().
نام تو را در صحيفه امير المؤمنين يافتم. بودنِ تو در زمره شيعيان ما، آشکارتر از برق در شب تاريک است. اي محمّد! مفضّل، مايه اُنس و آرامش من بود و تو مايه اُنس و آرامش آن دو (امام رضا و امام جواد() هستي (اختيار معرفة الرجال: ج 2 ص 795).
در حديثي ديگر، از محمّد بن سنان نقل شده که امام جواد( به وي گفته است:
... يا محمّد! أنت عبدٌ قد أخلصت لله . إنّي ناجيت الله فيك، فأبى إلاّ أن يضلَّ بك کثيراًً و يهدي بك کثيراً (همان جا).
اي محمّد! تو بندهاي هستي که خود را براي خدا خالص کردهاي. من درباره تو با خدا نجوا کردم. خدا فقط چنين خواسته که با تو، عدّهاي را گمراه و عدّهاي را هدايت کند.
5. سلامت از غلو و جايگاه بلند محمّد بن سنان در اخبار
با تتبّع در اخبار، معلوم ميشود که محمّد بن سنان، جايگاهي بزرگ و شأني والا داشته است؛ چرا که چهار تن از ائمه( را ملاقات کرده و از آنها روايت نقل کرده و حتّي وکالت برخي از آنان را برعهده داشته است.
نيز کثرت روايات او در اصول و فروع، و موافقت اين روايات با اخبار ساير بزرگان شيعه، سلامت وي را از غلو و کذب، آشکار ميسازد. روايت کردن وي از امام رضا و امام جواد( سلامت مذهب وي و واقفي نبودن او را ثابت ميکند؛ چراکه در آن زمان، بسياري از شيعيان، گرفتار اين فتنه بودند. کساني مانند علي بن ابي حمزه بطائني و پيروانش، بر مذهب واقفه ماندند و کساني مانند احمد بن محمّد بن ابي نصر، جميل بن درّاج، حمّاد بن عيسي، رفاعة بن موسي، عبد الرحمان بن حجّاج، يونس بن يعقوب، ابتدا به اين مذهب گراييدند، ولي بعدها بر اشتباه خود آگاه گشتند (همان جا).
نتيجه بحث
همانطور که ملاحظه شد، درباره توصيف رجالي محمّد بن سنان، بحثهاي فراواني صورت گرفته که به طور کلّي، در سه رويکرد ميگنجند: