4. عن ابى عبداللّه عليه السلام قال: خلق اللّه المشيئة بنفسها، ثمّ خلق الأشياء بالمشيئة. ۱
علّامه طباطبايى در ذيل اين روايات مى نويسد :
خداوند متعال ، تمام اشيا را با مشيّت و اراده خود خلق نمود : «و أمّا الإرادة نفسها، فلا تحتاج إلى إرادة اُخرى و إلّا لتسلسل» . مشيّت و اراده، علّت است براى تمام موجودات، و خداوند، اشيا را با اراده خلق مى كند، و اراده و مشيّت، از اوّل تا آخر عمل ، وجود دارد. اراده، از صفات فعل است و از مقام فعل، انتزاع مى شود ، نه از صفات ذات؛ يعنى اجتماع اجزاى علّت تامّه را گرداگرد فعل (معلول) كه با اجتماع آنها فعل محقّق مى شود، اراده مى گويند و اراده از آن جا انتزاع مى شود. ۲
5 . عن محمّد بن مسلم، عن أبى عبد اللّه عليه السلام قال: المشيئة محدثة. ۳
استاد آشتيانى مى نويسد :
با عرضه اين كلام با روايت ديگرى كه بيان شد، چنين مى فهميم كه مبدأ فعل در خلق، مركّب از دو امر است: مقوله انفعال يا ملازم با انفعال و آن عبارت است از تصوّر فعل و شوق به طرف فعل و عزم به فعل كه فرمود: «هى ـ الإرادة ـ العزيمة على الفعل» . امر ديگر ، از مقوله فعل است كه عبارت باشد از: حركت در عضلات ؛ ولى واجب الوجود كه مبرّا از رويت و تفكّر و آنچه كه در ضمير حاصل مى شود، است ، اراده اش همان احداث است : «إذا أراد شيئاً أن يقول له كن فيكون».
كلّيه رواياتى كه در آن از اراده، تعبير به «احداث» شده است، مراد ، همان است كه ذكر شد و روايات ديگرى كه در گذشته نقل شد، شاهد بر مراد ماست؛ چون ائمّه عليهم السلام در آن روايات نفرموده اند، حقّ تعالى ، مريد نيست. و در جميع شرايع الهيه ، از جمله قرآن كريم، همه جا افاعيل حقّ، مستند به اراده و مشيّت است: «فعّال لمايريد و فعّال لما يشاء». ۴
1.الكافى، ج ۱، ص ۱۱۰ (امام صادق عليه السلام فرمود: «خداوند ، مشيّت را بى واسطه آفريد و همه چيز را به مشيّت آفريد») .
2.در محضر علّامه طباطبايى ، ص ۳۰ ـ ۳۱.
3.الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۱۰ (امام صادق عليه السلام فرمود: «مشيّت ، پديدار شده است» ).
4.نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى ، ص ۲۸۸ .
