3 . تفاوت علم و معرفت در بيان برخى صاحب نظران
يك . ابى هلال عسكرى ، مى گويد:
إنّ المعرفة ، أخصّ من العلم . لأنّها عِلمٌ بعين الشى ء منفصلاً عمّا سواه . والعلم ، يكون مجملاً و مفصّلاً ؛ ۱
همانا معرفت ، اخصّ از علم است ؛ زيرا معرفت ، عبارت است از علم تفصيلى به عين شئ ، با توجّه به جهات تمايز آن از اشياى ديگر و علم ، اعمّ از اجمالى و تفصيلى است.
وى ، در صفحه ديگر مى نويسد:
قيل: المعرفة ، إدراك البسائط والجزئيات والعلم ، إدراك المركّبات والكليّات . ومن ثمّ يقال: عرفتُ اللّه ولا يقال: عَلِمتُه .
وقيل: هى عبارة عن الإدراك التصوّرى . والعلم ، هو الإدراك التصديقى ... .
وقيل: المعرفة ، إدراك الشى ء ثانياً بعد توسّط نسيانه . لذلك يسمّى الحقّ تعالى ، بالعالم دون العارف . وهو أشهر الأقوال فى تعريف المعرفة.
و قيل: المعرفة ، قد تقال فيما تدرك آثاره و إن لم يدرك ذاته . والعلم ، لايكاد يقال إلاّ فيما أدرك ذاته. و لذا يقال: فلان يعرف اللّه ولا يقال: يعلم اللّه ؛ ۲
گفته شده است: معرفت ، ادراك بسائط و جزئيات است وعلم ، ادراك مركبات و كليّات . و به همين جهت است كه گفته مى شود: خدا را شناختم . و گفته نمى شود: خدا را دانستم.
و گفته شده است: معرفت ، ادراك تصوّرى است و علم ، ادراك تصديقى.
و گفته شده است: معرفت ، ادراك ثانوى شئ است بعد از فراموشى آن. به همين جهت است كه به خدا عارف گفته نمى شود ، ولى متّصف به عالم مى شود. و اين مشهورترين اقوال در تعريف معرفت است.
و گفته شده است: معرفت ، در جايى به كار مى رود كه چيزى ، به آثارش درك
1.. معجم الفروق اللغويّة ، ص ۵۰۰ .
2.. همان ، ص ۵۰۱ ـ ۵۰۲ .
